Tết kháng chiến đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Khai mạc sau 6 giờ chiều tại Bureau Phủ Quốc Oai (phải giữ bí mật), chú tìm xe chở những người dự hội đến, canh gác, canh gác cẩn thận, sắp sẵn chương trình nghị sự, nếu có thể sắm vài con gà quay, hoặc luộc, một ít xôi và nước chè, gọi là Tết Chính phủ.

Chiều 30 Tết Đinh Hợi (21/1/1947), Hội đồng Chính phủ họp tại Phủ Quốc Oai - Hà Đông. Trời mưa rét, đường lầy trơn nhầy như mỡ, các thành viên trong Hội đồng Chính phủ, Trưởng ban, Phó ban Thường vụ Quốc hội lặn lội đến đều đã vào phòng họp. Một lát sau, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Tổng chỉ huy Quân đội quốc gia và Dân quân tự vệ Việt Nam Võ Nguyên Giáp đến, vì xe bị trục trặc giữa đường. Mọi người lo lắng... Sao Hồ Chủ tịch chưa đến? Mãi 9 giờ tối Người mới bỏ khăn áo cải trang bước vào phòng họp. Mọi người hú vía lúc nghe xe đưa Bác từ xã Cần Kiệm - Thạch Thất mới đi được một phần đường thì một bánh xe sa xuống ruộng, nhưng độ chênh với mặt đường không cao lắm, xe nghiêng lệch như có người chèn bánh hộ nên chưa bị lật nhào. Phải nhờ một số bà con trong xóm gần đường, đốt đuốc ra khênh xe lên cho. Bà con "mừng cho các ông gặp nạn buổi tất niên chứ chưa sang giao thừa...". Bác đứng khuất sau ánh đuốc, chẳng ai biết cụ già đó là Hồ Chủ tịch.

Cuộc họp tất niên, Hồ Chủ tịch chúc Tết Hội đồng Chính phủ và Ủy ban Thường trực Quốc hội. Cụ Bùi Bằng Đoàn thay mặt Chính phủ và Quốc hội chúc Tết Hồ Chủ tịch. Đây là cái Tết kháng chiến đầu tiên, không pháo, không bánh chưng, không rượu, không giò nhưng có hoa đào. Cuộc họp trong vòng hai tiếng, Bác Hồ chủ trì bàn mấy vấn đề cấp bách, tiến hành khẩn trương, không có nghỉ Tết. Họp xong ai nấy về ngay với công việc của mình.

Hồ Chủ tịch lên xe, cái xe ọc ạch đến Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam ém trong chùa Trầm, Người đọc thơ xuân Đinh Hợi chúc đồng bào, chiến sĩ cả nước.

Cụ Bùi Bằng Đoàn và Bộ trưởng Phan Anh cùng về một xe ô tô. Giữa đường xe bị nổ lốp. Trong lúc đợi sửa xe, Bộ trưởng Phan Anh đọc cho Cụ Bùi nghe câu đối hứng thú về cái Tết kháng chiến đầu tiên vừa ngẫm nghĩ xong:

Súng đạn thay pháo, địa đồ thay tranh, bộ đội tức gia đình, Tết chiến sĩ gương cao nêu độc lập. Nguy hiểm là thầy, gian lao là bạn, Bắc Nam chung Tổ quốc, tuổi thanh xuân thắt chặt mối đồng tâm.

Cụ Bùi xúc động đến lặng người. Lát sau Cụ Bùi chậm rãi từng tiếng trầm trầm: Câu đối này bình phẩm là thừa, tôi già rồi vẫn quyết tâm đi kháng chiến với anh em dưới cờ đại nghĩa Cụ Hồ. Vậy ông cân nhắc xem có nên thay "tuổi thanh xuân" bằng "tuổi trẻ, già". Bộ trưởng Phan Anh tương đắc ngay và đọc lại cả vế đối: "Nguy hiểm là thầy, gian lao là bạn. Bắc Nam chung Tổ quốc, tuổi trẻ, già thắt chặt mối đồng tâm".

Lúc chữa xong xe, mặt trời lên khá cao. Cụ Bùi và Bộ trưởng Phan Anh phải lưu lại giữa đường đợi chiều tối mới đi được.

Trong khi xe ô tô đưa Cụ Bùi, Bộ trưởng Phan Anh trên đường về bị hỏng thì xe Hồ Chủ tịch đến Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam ở chùa Trầm. Bác đọc thơ Xuân và chúc đồng bào, chiến sĩ trong cả nước và kiều bào ở nước ngoài. Bác trở về xã Cần Kiệm, qua khỏi chùa Thầy, sắp đến lối rẽ về chùa Tây Phương thì mưa nặng hạt, gió hun hút rét buốt, đã sang giờ Sửu mồng Một Tết. Bác hút điếu thuốc giờ đầu năm mới vừa tỏa khói thơm ấm áp cả xe thì cả hai bánh xe bị sa xuống ruộng! Lại một lần hú vía! Xe không bị lật nhào. Anh Cần (tên anh Vũ Kỳ lúc bấy giờ) và mấy anh em giúp việc Bác đều hoảng sợ. Bác vẫn bình thản nói vui:

- Ngày đầu năm, chúng ta gặp họa nhưng phúc có ngay trong họa, phúc đỡ cho rồi. Thế là điều vui.

Đang khuya khoắt mồng Một Tết, không thể nào thúc bà con trong làng dậy khiêng xe. Đồng chí lái xe đành phải ở lại, Bác đi bộ cùng anh em giúp việc về xã Cần Kiệm trong mưa xuân, gió mới.

Sáng ra anh Cả (Nguyễn Lương Bằng), anh Cần và anh giúp việc Bác "xuất hành" khiêng xe. Bác Hồ dạy sớm như thường lệ, Bác "đi mấy đường như quyền", "hạ tấn", "trung bình tấn"...

Anh Vũ Kỳ khi nhắc lại kỷ niệm này, mắt anh đọng lệ: "Chúng tôi khiêng được xe lên và đưa xe về nơi gửi nhờ. Đúng 9 giờ sáng gia chủ rất thành tâm mời chúng tôi ăn cỗ Tết. Lời mời thịnh tình năm mới, chúng tôi không dám từ chối. Ngồi ăn trước mâm cỗ thịnh soạn, chúng tôi thầm nhớ Bác ở nhà... Bác viết cho xong cuốn "Vấn đề du kích".

Chiều mồng Một Tết, mấy anh đi chúc Tết bà con trong xóm được bà con mời ăn cỗ Tết. Anh Trần Đăng Ninh và tôi ăn cơm nguội. Bác ăn cơm nóng, độn sắn với mấy miếng thịt nạc rim và bát canh rau cải, dưa cải muối. Tôi nói vui: Bác ơi, ăn canh rau cải nhiều phải đi giải nhiều đấy ạ. Bác cười, bảo: "Chú không nhớ trong ca dao ta có câu: "Không canh nào lành bằng canh rau cải - Chẳng đạo ngãi nào bền bằng đạo vợ chồng" à?

Tối mồng Một Tết, mưa đậm hạt, gió lọt qua phên, rét thấu xương. Bác nhiều kinh nghiệm chống rét từ cái thời Bác ở Pác Bó, chiến khu Tân Trào... Bác cho nhóm lửa giữa nhà. Bác, anh Cả (Nguyễn Lương Bằng), anh Râu Xồm (Trần Đăng Ninh) và anh em trong tổ giúp việc Bác quây quần bên bếp như đêm lửa trại. Đêm sắp vào khuya, anh Ninh ra cổng ngoài đón anh Nhân (Trường Chinh), anh Văn (Võ Nguyên Giáp). Hai anh quần xắn quá gối, chân bê bết bùn. Thì ra hai anh đi chúc Tết Bác và bàn định công việc khẩn cấp... Xe ô tô bị sa lầy ở đầu lối vào xã Cần Kiệm.

Bác Hồ, anh Nhân, anh Văn, anh Cả, anh Ninh ngồi họp quanh bếp lửa hồng. Cả tổ giúp việc Bác đội mưa rét đi cứu xe. Khi khênh được xe lên thì chuông chùa Tây Phương ngân vang trong đêm khuya về sáng. Anh Nhân, anh Văn chào Bác ra về. Bác tiễn hai anh ra cửa. Bác bá vai hai anh dừng chân bên thềm lập lòe ánh lửa. Tiếng Người ân cần: "Ngồi bên bếp lửa ấm ra đi ngay dễ bị ngộ lạnh, phải dừng lại mấy phút cho quen dần cái rét rồi hai chú hãy đi...".

Hội đồng Chính phủ lại họp phiên đầu năm, tối 2/2/1947 (12 tháng Giêng Âm lịch) tại địa điểm họp tất niên năm cũ, Bác Hồ chủ tọa. Mở đầu phiên họp, Người đề nghị: Đang còn hơi hướng Tết Đinh Hợi, vị nào có thơ xuân, câu đối Tết xin đọc làm "đà" cho "Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi. Thống nhất độc lập nhất định thành công" (Hai câu thơ chúc Tết của Bác). Cụ Bùi Bằng Đoàn đứng lên giới thiệu: "... Tôi được biết ngài Bộ trưởng Phan Anh có câu đối từ kỳ họp tất niên Hội đồng Chính phủ về...". Bộ trưởng Phan Anh đọc câu đối thứ nhất xong, ông đọc tiếp câu đối thứ hai:

- Cha ông hương khói lạnh, con cháu cỗ bàn suông, khắp ba kỳ còn nếm nỗi gian truân, buổi Tết nhất càng căm quân cướp nước.

- Tổ quốc bờ cõi yên, non sông Nam - Bắc hợp, mấy mươi triệu đồng bào quyết thắng, bước vinh quang sẽ hẹn lúc về nhà.

Nhiều vị đứng lên bắt tay tán thưởng Bộ trưởng Phan Anh. Bác Hồ ứng khẩu một câu "Kiều lẩy":

"Rằng hay quả thật là hay.

Khẩn trương kháng chiến, hẹn ngày bình sau".

Cụ Tôn Đức Thắng ghé tai Cụ Bùi Bằng Đoàn: "Ông Cụ thánh thật. Cụ sống xa đất nước những 30 năm mà hầu như Cụ không phai lạt một thứ gì là của Việt Nam". Cụ Bùi cười mãn ý với Cụ Tôn: "Cụ Hồ thuộc về thiên nhân tuệ giác".

_{Trích: Tuyển tập Hồ Chí Minh - Trái tim quả đất của nhà văn Sơn Tùng, trang 815 - 817,
do Văn phòng Đại diện phía Nam, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh và Công ty Sách
và Truyền thông Việt Nam phối hợp thực hiện; NXB. Hội Nhà văn in và phát hành tháng 12/2023.
(*) Tiêu đề do Tạp chí GTVT đặt.}