3 cách ăn gian phí của các trạm BOT

Ba mánh lậu vé, ăn gian phí của các trạm BOT

Ngày 23.5, trò chuyện với PV Báo Lao Động, cựu trạm trưởng một trạm thu phí BOT cho biết trên mỗi chiếc vé thu phí tại trạm BOT sẽ có một series. Về nguyên tắc, đơn vị phát hành vé sẽ phải đăng ký series với Bộ Tài chính, chẳng hạn 1 tập vé với số series từ 1 - 100 và đó thực chất chính là một hoá đơn VAT. Số series này sẽ được nhập vào hệ thống máy tính và sau đó mỗi lần phát ra vé cho khách hàng thì nhân viên thu phí sẽ phải xé vé, tích vào đầu đọc thì vé đó đã được sử dụng và không còn tác dụng nữa. Do đó việc đưa cho khách hàng cuống vé có mã vạch hay không mã vạch không quan trọng bằng việc nhân viên thu phí có tích vào đầu đọc thẻ hay không và mỗi lần tích thì số liệu về việc thu phí mới được ghi nhận vào hệ thống.

Từ những thông tin này, PV Báo Lao Động đã tiến hành điều tra và tìm ra 3 cách mà nhân viên thu phí hoặc thậm chí là trạm BOT có thể lậu vé, ăn gian phí. Cách đầu tiên thường gặp nhất và lỗi là do người dùng khi nhiều người quên hoặc vô tình không lấy cuống vé và cuống vé này hoàn toàn có thể được quay vòng, tái sử dụng lại 1-2 thậm chí nhiều lần. Việc tìm cách quay vòng vé khiến nhiều nhân viên thu phí thường có thái độ chần chừ khi đưa vé. Trên thực tế, họ có thể “câu giờ” bằng cách đếm tiền, xem tiền và tuỳ vào thái độ khách hàng để có thể lờ đi chuyện đưa cuống vé, hoặc nhân lúc khách hàng không chú ý đưa vé quay vòng. Do đó, với người sử dụng, vé chuẩn là vé phải được xé từ tập hoá đơn và có tích vào đầu đọc thẻ (thậm chí có thể nghe thấy tiếng tích vào đầu đọc thẻ).

Cách thứ 2 thường xảy ra với các xe tải, xe container cỡ lớn - những dòng xe phải chịu phí cao, thậm chí tới 200.000 đồng/lượt. Với những lái xe của dòng xe này, ông chủ doanh nghiệp (DN) có thể khoán cho họ 1 tuyến khoản tiền phí nhất định mà không cần tới cuống vé làm chứng từ. Do đó, lái xe có thể thương lượng với nhân viên thu phí để trả tiền mặt với mức ưu đãi mà không cần lấy cuống vé. Chẳng hạn, với vé 200.000 đồng/lượt, lái xe không lấy cuống vé và chỉ đưa cho nhân viên 150.000 đồng/lượt. Một số lái xe container cho PV hay việc này khá phổ biến và giúp cả nhân viên thu phí lẫn lái xe có lợi.

Cách thứ 3 được nhận định là tinh vi, mang tính hệ thống hơn nên khó phát hiện và đòi hỏi sự bắt tay từ trên xuống dưới. Đó là in lậu hoá đơn giá trị gia tăng. Chẳng hạn với một tập vé thu phí có series từ 1 - 100, DN BOT có thể câu kết để in đúp các tập vé thu phí với đầy đủ thông tin về series... Tuy nhiên, thông thường, nếu một tập có series từ 1- 100 thì các DN được cho là sẽ chỉ in đúp một phần từ số 30 - 60 chẳng hạn. Do đó, việc phát hiện ra vé in trùng series là vô cùng khó. Bản thân cơ quan chức năng hay người dùng cũng sẽ khó tìm được hai chiếc vé có cùng series. Bên cạnh đó, nhân viên thu phí sẽ khéo léo xen kẽ giữa tập vé gốc và tập vé in thêm và huỷ phần gốc của tập vé in thêm.

Một trạm thu phí BOT. Ảnh: T.C.A

Cơ chế có thể tạo ra gian lận

Thông tin từ một số trạm BOT, thông thường cơ quan chức năng mà cụ thể là Vụ Tài chính của Tổng cục Đường bộ sẽ tiến hành kiểm tra tại các trạm thu phí BOT nhưng thường là 1 lần/năm, đôi khi thì 6 tháng 1 lần nhưng cũng có lúc 2 năm mới có 1 lần. Trong khi đó, phần lớn ngân hàng cho vay vốn tại các dự án BOT gặp khó trong việc kiểm soát quá trình thu phí hoàn vốn và cũng sẽ không kiểm soát gắt gao nếu phương án tài chính của dự án vẫn đảm bảo tiến độ còn các trạm BOT không dại gì thu nhiều mà lại báo nhiều để bị rút ngắn thời gian hoàn vốn. Theo các chuyên gia, việc kiểm soát thực tế thu phí tại các trạm BOT không quá khó nếu cơ quan chức năng hoặc chủ đầu tư BOT tiến hành giám sát chặt camera tại các trạm thu phí, tiến hành đếm xe, so sánh với số liệu thực tế. Ngoài ra, việc sử dụng đơn vị thu độc lập với công nghệ cao sẽ khiến việc thu phí trở nên minh bạch.

Trước những thông tin tìm hiểu được, PV Báo Lao Động đã trao đổi với ông Trương Văn Phước - Phó Chủ tịch Uỷ ban Giám sát tài chính quốc gia - về vấn đề này. Ông Phước cho rằng cơ chế hiện nay có thể tạo ra chuyện lậu phí vì DN đang được tự đá bóng, tự thổi còi. Dù hiện chưa thể kết luận điều gì xung quanh các nghi vấn trên nhưng lãnh đạo Uỷ ban Giám sát Tài chính quốc gia cho rằng Bộ Tài chính và Bộ GTVT cũng cần xem xét lại cơ chế, tiến hành thanh tra, kiểm tra thậm chí là điều tra bởi “nhân gian đã nói không có lửa làm sao có khói”. Ông Phước cũng nhận định cần có quy trình giám sát chặt chẽ hơn và việc thu phí nên để cho một đơn vị thứ 3 độc lập, thu phí một cách minh bạch để quá trình hoàn vốn có thể hoàn toàn minh bạch trước người dân.

Trước đó, trả lời báo chí, ông Nguyễn Văn Thanh - Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô VN - cho rằng việc thu kiểu xé vé đếm tiền như hiện nay vẫn có thể xảy ra hiện tượng ăn gian của nhân viên thu vé, hoặc gian lận khi chuyển từ nhân viên về Cty, từ Cty về ngân hàng... Chỉ khi thu phí không dừng, tiền thu được vào tài khoản ngân hàng thì mới minh bạch được số liệu. 

Minh bạch thu phí bằng công nghệ không dừng

Trả lời phỏng vấn Báo Giao thông, ông Nguyễn Hữu Trí - Cục phó Cục Đăng kiểm - cho rằng với công nghệ thu phí không dừng, nhà đầu tư BOT và cơ quan quản lý nhà nước sẽ tránh thất thoát tiền thu phí vì 100% các xe đều trả tiền tự động, được ghi nhận trên phần mềm và hệ thống theo dõi. Nếu 100% số phương tiện sử dụng thẻ này, sẽ chấm dứt tình trạng thất thoát phí giao thông, giúp nhà đầu tư BOT và Nhà nước không bị thất thoát nguồn thu này.