Một số chính sách đặc thù, đặc biệt đối với Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam

Phát hành trái phiếu Chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương

Theo Tờ trình (đầu tháng 10/2024) của Bộ GTVT trình Thủ tướng Chính phủ về chủ trương đầu tư Dự án tuyến đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam, tuyến đường sắt này sẽ được xây dựng mới với chiều dài khoảng 1.541 km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và điểm cuối là ga Thủ Thiêm (TP. HCM), với tốc độ thiết kế 350 km/h, khai thác tàu chở khách và kết hợp chở hàng khi cần thiết. Dự án phấn đấu khởi công năm 2027 và hoàn thành năm 2035.

Sơ bộ tổng mức đầu tư dự án khoảng 1.713.594 tỷ đồng (khoảng 67,34 tỷ USD), kiến nghị áp dụng hình thức đầu tư công. Nguồn vốn từ ngân sách trung ương bố trí theo các kỳ trung hạn, vốn góp của các địa phương, vốn huy động có chi phí thấp và ít ràng buộc...

Trên cơ sở nghiên cứu tiền khả thi dự án và các định hướng của Chính phủ, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, để thực hiện thành công dự án, Bộ GTVT đặt ra các mục tiêu: Đảm bảo khả thi và đẩy nhanh tiến độ thực hiện, huy động nguồn lực đầu tư; phân cấp, phân quyền đầu tư; đào tạo nguồn nhân lực; phát triển công nghiệp đường sắt.

Và để thực hiện mục tiêu trên, Bộ GTVT đề xuất một số chính sách đặc biệt, đặc thù và giải pháp áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam, trong đó đáng chú ý là cơ chế, chính sách về huy động nguồn lực đầu tư; phân cấp, phân quyền thực hiện và thủ tục đầu tư dự án.

Trong nhóm chính sách huy động nguồn lực, đề xuất là trong quá trình thực hiện dự án, Thủ tướng Chính phủ quyết định việc sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài, có chi phí khoản vay thấp hơn khoản vay trong nước và ít điều kiện ràng buộc; quyết định việc phát hành trái phiếu Chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương đối với địa phương có đủ điều kiện, năng lực và việc Ngân hàng Nhà nước làm đại lý phát hành trái phiếu Chính phủ cho dự án.

Dự án sẽ được bố trí đủ vốn qua nhiều kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn phù hợp với thời gian, tiến độ thực hiện. Do đó, Thủ tướng Chính phủ quyết định điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn và hằng năm vốn ngân sách trung ương giữa các Bộ, cơ quan trung ương và địa phương trong trường hợp không thay đổi tổng mức vốn trung hạn và hằng năm đã được Quốc hội quyết định. Trường hợp cần thiết, Chính phủ trình Quốc hội quyết định điều chỉnh chỉ tiêu bội chi ngân sách, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ để huy động vốn cho dự án.

Quỹ đất và việc phát triển, khai thác giá trị quỹ đất vùng phụ cận các ga đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam là nguồn lực để thực hiện dự án. Để khai thác nguồn lực này, Bộ GTVT đề xuất: UBND cấp tỉnh được điều chỉnh chức năng sử dụng các khu đất trong vùng phụ cận ga, điều chỉnh cục bộ quy hoạch mà không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh cục bộ đồ án quy hoạch đã phê duyệt. Cùng đó, được quyết định các chỉ tiêu quy hoạch kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, các yêu cầu về không gian và sử dụng đất khác.

Hội đồng nhân dân cấp tỉnh được sử dụng ngân sách địa phương để thực hiện dự án khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt tốc độ cao, theo trình tự thủ tục của pháp luật về đầu tư công. Chính quyền địa phương cấp tỉnh được giữ lại 50% kinh phí từ nguồn thu từ khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga (sau khi trừ chi phí liên quan) và nộp 50% vào ngân sách trung ương để cân đối ngân sách cho dự án.

UBND cấp tỉnh chủ động quản lý, điều chỉnh khai thác mỏ vật liệu phục vụ dự án

Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam cần lượng lớn khoáng sản là vật liệu xây dựng thông thường. Nguồn vật liệu này được cấp từ các mỏ được cấp phép, đang hoạt động, còn thời hạn khai thác (hoặc đã hết hạn nhưng chưa thực hiện thủ tục đóng mỏ). Để huy động nguồn vật liệu, đề xuất UBND cấp tỉnh quyết định: Điều chỉnh trữ lượng khai thác, gia hạn thời gian khai thác mỏ, nâng công suất theo nhu cầu của dự án mà không phải lập dự án đầu tư điều chỉnh, không phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc kế hoạch bảo vệ môi trường, không phải làm thủ tục xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường.

Trường hợp mỏ có trong hồ sơ khảo sát vật liệu và chưa được cấp phép khai thác, UBND cấp tỉnh quyết định bổ sung vào quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản của địa phương… để tổ chức khai thác và quản lý khai thác, phục vụ thi công theo yêu cầu dự án. Chủ mỏ chịu trách nhiệm nộp thuế, phí và nghĩa vụ tài chính theo quy định nhưng được miễn, giảm thủ tục cấp giấy phép khai thác trong hồ sơ khảo sát; trường hợp không phải lập dự án đầu tư được miễn thủ tục đánh giá tác động môi trường mà thực hiện cam kết bảo vệ môi trường với các nội dung cụ thể.

UBND cấp tỉnh cũng là cấp hướng dẫn nhà thầu lập đánh giá tác động tới lòng, bờ, bãi sông đối với mỏ cát, sỏi lòng sông nằm ở đoạn sông, suối có nguy cơ sạt lở cao; kiểm tra, kiểm soát việc sử dụng khoáng sản theo quy định của pháp luật. Cùng đó, cấp tỉnh thực hiện thu hồi đất để làm khu vực bãi đổ chất thải rắn theo hồ sơ khảo sát dự án.

Lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay cho thiết kế cơ sở trong báo cáo nghiên cứu khả thi

Trong cơ chế, chính sách về thủ tục đầu tư, Bộ GTVT cũng đề xuất: Chính phủ quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án, trừ trường hợp thay đổi mục tiêu, quy mô, vượt tổng mức đầu tư trên 10%. Bộ trưởng Bộ GTVT quyết định điều chỉnh dự án trong trường hợp có sự điều chỉnh quy hoạch ảnh hưởng trực tiếp đến dự án; do ảnh hưởng của sự cố thiên tai, hỏa hoạn hoặc yếu tố bất khả kháng khác khi đã hết thời gian bảo hiểm của dự án; xuất hiện các yếu tố mang lại hiệu quả cao hơn về tài chính, kinh tế - xã hội do việc điều chỉnh dự án mang lại và được cơ quan có thẩm quyền thẩm định; khi chỉ số giá trong thời gian thực hiện dự án lớn hơn chỉ số giá được sử dụng để tính dự phòng trượt giá trong tổng mức đầu tư dự án được cấp có thẩm quyền quyết định.

Công tác GPMB và tái định cư được xác định là Tiểu dự án thuộc Dự án do UBND cấp tỉnh tổ chức thực hiện. Di dời công trình điện có điện áp từ 110 kV trở lên là Tiểu dự án thuộc Dự án do Tập đoàn điện lực Việt Nam thực hiện.

Đề xuất quan trọng khác là chủ đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam được lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay cho thiết kế cơ sở trong Báo cáo nghiên cứu khả thi dự án.

Đối với việc chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác được thực hiện trong bước nghiên cứu khả thi dự án. Hồ sơ đề xuất chuyển mục đích sử dụng là thành phần hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi. Quyết định phê duyệt dự án đồng thời là quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác.

Cũng đáng chú ý, nhằm bảo đảm quốc phòng, an ninh và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Bộ GTVT đề xuất, trong công tác lựa chọn nhà thầu các gói thầu EPC, gói thầu tư vấn sử dụng nhà thầu nước ngoài phải thành lập Tổ thẩm định để kiểm tra, xem xét sự phù hợp với quy định của pháp luật đối với một hoặc các nội dung: kế hoạch lựa chọn nhà thầu, hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu và kết quả mời quan tâm, kết quả sơ tuyển, kết quả lựa chọn nhà thầu.

Thành phần Tổ thẩm định ngoài thành phần theo quy định của pháp luật về đầu tư phải có sự tham gia của đại diện Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ GTVT, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước.