Sử dụng thu phí tự động giảm thiểu sự cố ùn tắc giao thông tại trạm thu phí

 

Hệ thống giao thông là huyết mạch đời sống xã hội, vận tải đường bộ thuận lợi góp phần thúc đẩy phát triển giao thương kinh tế xã hội giữa các vùng miền. Trong quá trình tham gia giao thông đường bộ hiện nay vẫn còn xảy ra nhiều hiện tượng sự cố ùn tắc giao thông. Mỗi khi xảy ra ùn tắc đường, ngoài việc gây lãng phí thời gian, tiền bạc cho người tham gia giao thông nói chung còn làm chậm chễ, thiệt hại đến phát triển sản xuất của toàn xã hội. Việc thực hiện các giải pháp đảm bảo an toàn giao thông, giảm thiểu ùn tắc trong giao thông đường bộ là rất cần thiết trong xây dựng và phát triển đời sống kinh tế xã hội. Một trong các giải pháp “Ứng dụng Khoa học công nghệ trong công tác đảm bảo trật tự an toàn giao thông” là “Đẩy mạnh sử dụng hình thức thu phí tự động để giảm thiểu ùn tắc giao thông tại trạm thu phí đường bộ”.

Bàn về các nguyên nhân dẫn đến ùn tắc giao thông tại các trạm thu phí.

Đầu tiên phải kể đến việc ùn tắc giao thông xảy ra khi có sự cố tai nạn giao thông. Hậu quả có thể làm hư hại kết cấu đường bộ hoặc hư hỏng phương tiện làm cho đường giao thông ùn tắc cục bộ do các phương tiện khác không di chuyển hoặc di chuyển rất chậm qua hiện trường tai nạn.

Giải pháp giải quyết ùn tắc do tai nạn giao thông là nhanh chóng xử lý giải quyết hậu quả tai nạn, đưa xe hỏng rời khỏi hiện trường, hướng dẫn điều tiết xe qua khu vực sự cố, giải phóng lưu lượng. Vấn đề sự cố do tai nạn thường xảy ra trên đường, xe di chuyển tốc độ cao nên hư hỏng thường nặng, liên quan đến thiệt hại lớn về tài sản người tham gia giao thông. Cần lực lượng chức năng chuyên trách đủ thẩm quyền giải quyết theo quy định pháp luật. Tại các trạm thu phí đường bộ, tốc độ xe qua trạm thường chậm, nếu có xảy ra sự cố tai nạn thì mức độ va quệt, hư hỏng cũng không cao, dễ thương lượng dân sự để giải quyết sự cố tai nạn nên ít khi xảy ra ùn tắc giao thông tại trạm thu phí do sự cố tai nạn.

Nguyên nhân dẫn đến ùn tắc giao thông tại trạm thu phí chủ yếu do năng lực thanh toán cước phí dịch vụ sử dụng đường bộ tại trạm không đủ đáp ứng lưu lượng xe lưu thông qua vào những khoảng thời gian nhất định. Thực tế cho thấy, lưu lượng xe lưu thông trên đường luôn thay đổi theo các khung giờ cao điểm trong các ngày nhất định. Tại một thời gian nào đó như: giờ cao điểm, ngày nghỉ, ngày lễ, dịp lễ hội… lượng xe lưu thông qua trạm đột biến tăng, số làn thanh toán phí của trạm thu phí hạn chế không kịp thanh toán cho các xe dừng trả phí, các xe qua làn thu phí phải chờ thanh toán dẫn đến xảy ra ùn ứ tại trạm.

Việc thu phí là khâu thanh toán trong giao dịch sử dụng dịch vụ đường bộ. Tại đó, lái xe trả tiền cước phí và nhận hóa đơn (vé) xác nhận giao dịch sử dụng dịch vụ đường bộ. Theo dõi các hình thức thu phí hiện nay, mỗi hình thức đều có ưu nhược điểm nhất định.

Hình thức thu phí MTC, bao gồm cả việc bán vé giấy in sẵn hoặc bán vé tự in từ máy in vé trên hệ thống.

Hình thức bán vé qua hệ thống bằng máy in tự in vé cho phép hệ thống thực hiện đếm xe, lưu trữ hình ảnh, thời gian, mệnh giá vé tương ứng với từng xe qua làn thanh toán. Cho phép kiểm soát toàn bộ công tác thu phí tại trạm nhưng tốc độ thu phí còn có các hạn chế.

Qua theo dõi bấm giờ thao tác bán vé của nhân viên thu phí hiện trường tại các trạm thu phí tuyến Cầu Giẽ - Ninh Bình nhận thấy thời gian từ thời điểm xe dừng bánh tại cabin để trả phí đến khi thanh toán xong xe bắt đầu lăn bánh đi thường khoảng 7 - 15 giây. Thời gian từ lúc xe trước thanh toán xong bắt đầu di chuyển đến khi xe sau vào dừng bánh tại cabin để thanh toán thường từ 10- 15 giây. Trung bình thời gian thực hiện thanh toán cho mỗi phương tiện mất 23 giây/lượt xe.

Quan sát lưu lượng xe trên tuyến Pháp Vân - Cầu Giẽ - Ninh Bình trong các ngày lễ hoặc Thứ bảy, Chủ nhật thấy lưu lượng xe qua mặt cắt trên đường khoảng 1 xe/giây. Từ đó có thể suy luận thấy với tốc độ thanh toán MTC của nhân viên thu phí hiện nay thì tại đầu ra (Trạm thu phí Pháp Vân) cần phải có 23-25 làn thu phí mới đáp ứng được lưu lượng xe. Thực tế tại trạm Pháp Vân chỉ có 11 làn thanh toán tiền. Điều đó lý giải tại sao thời gian qua, vào các ngày lễ hoặc thứ bảy, chủ nhật hiện trường trạm thu phí Pháp Vân phải mở thêm các điểm bán vé giấy ở ngoài cabin hoặc bán vé giấy tại các làn ngược chiều

Hình thức thu phí thủ công, nhân viên thu phí thu tiền và bán vé giấy in sẵn mệnh giá tương ứng với mức phí từng xe phải trả. Với cách thức bán vé thủ công có các ưu điểm: Đầu tư hạ tầng, thiết bị đơn giản; cơ động lựa chọn vị trí bán vé nhưng tồn tại nhược điểm là việc kiểm soát bán vé, thống kê lưu lượng xe có độ tin cậy không cao, thông tin bán vé không được lưu trữ trên hệ thống, không có cơ sở để giám sát hậu kiểm, dễ phát sinh tiêu cực trong thu phí. Cách thức này hạn chế áp dụng chỉ thực hiện trong tình huống hiện trường đông xe, cần tăng cường thêm các điểm bán vé để nhanh chóng thanh toán giải phóng lưu lượng xe tại trạm.

Cùng với hình thức thu phí MTC là việc giao nhận, kiểm đếm, bảo quản tiền mặt, vé, thẻ đòi hỏi công tác nghiệp vụ của nhân viên phải tỉ mỉ, chính xác tốn nhiều công sức. Chưa kể đến việc thu phí bằng tiền mặt còn phát sinh nghiệp vụ trả lại tiền thừa cho khách hàng. Chuẩn bị sẵn sàng tiền lẻ để trả lại cho lái xe, đặc biệt mệnh giá cước phí sử dụng dịch vụ đường bộ hiện nay đang lẻ đến đơn vị 1.000 đồng là vấn đề nan giải đối với các trạm thu phí.

Thực hiện hình thức thu phí tự động không dừng (ETC) tại các trạm thu phí mở ra cơ hội không những cho phép các xe lưu thông qua trạm không phải dừng lại, lái xe không mất thời gian dừng chờ thanh toán, tránh các hiện tượng ùn tắc tại trạm mà còn giải quyết tốt các vấn đề quản lý tiền thu phí chính xác, khoa học, an toàn. Tuy nhiên, việc áp dụng thực hiện thu phí tự động hiện nay còn mới mẻ, còn tồn tại các bất cập chưa đáp ứng được kỳ vọng.

Đẩy mạnh sử dụng hình thức thu phí tự động trước tiên cần tăng cường các yếu tố để xe giao dịch ETC thành công, đó là phương tiện tham gia giao thông sử dụng dịch vụ thu phí không dừng được dán thẻ đầu cuối theo qui định (Etag, Epass), tài khoản giao thông của phương tiện có số dư đủ để thực hiện giao dịch, lái xe tuân thủ quy định trong giao dịch ETC (làn xe, tốc độ, khoảng cách...)

Theo đánh giá hiện nay có khoảng hơn 50% ô tô đã được dán thẻ đầu cuối (Etag, Epass), Tuy nhiên theo quan sát thấy rất nhiều xe dù có dán thẻ nhưng không sử dụng dịch vụ thu phí tự động mà vẫn lựa chọn trả phí theo hình thức MTC. Ngoài việc các thuận lợi do hình thức thanh toán ETC mang lại chưa đủ thu hút khách hàng còn có yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý lái xe do nhìn thấy còn nhiều xe khi thực hiện hình thức ETC gặp sự cố khi thanh toán. Thanh toán ETC phải chờ lâu hơn thanh toán MTC.

Đơn cử như xe có vé tháng (hoặc vé quý) mà tài khoản giao thông không còn tiền, xe chỉ đủ tiền đi chặng ngắn. Khi vào, xe đi làn ETC thành công, lái xe không nhận thẻ kiểm soát đầu vào. Khi xe ra ở trạm xa, đi làn ETC không thanh toán tự động được, đi làn MTC nhân viên thu phí không xác định được đầu vào của xe để bán vé, không xác định được xe có nhận thẻ kiểm soát đầu vào không để thu lại.

Hệ thống phần mềm, máy móc thiết bị lắp đặt tại trạm trực tiếp tương tác với phương tiện giao thông qua trạm (Front-End) phải được hoạt động ổn định không bị hư hỏng, sự cố. Thực tế đang xảy ra các lỗi nhận diện xe, lỗi điều khiển barie, lỗi kết nối với hệ thống cung cấp dịch vụ thu phí tự động…dẫn đến khi xe qua làn, barie không tự mở cho xe qua.

Hệ thống điều hành trung tâm (Back-End) được kết nối hệ thống Front-End cho phép thực hiện các giao dịch ETC tại trạm. Tuy nhiên, vẫn tồn tại việc lưu trữ thông tin loại xe còn bất cập. Nhiều xe đầu kéo container loại 4 nhưng hệ thống lưu thông tin loại 5 dẫn đến những xe này để tránh bị trừ tiền cước xe loại 5 các lái xe chọn thanh toán MTC loại 4 gây khó khăn cho công tác thu phí hiện trường do xe không có thẻ để xác định chặng xe.

Tỷ lệ giao dịch xử lý thành công trong chỉ tiêu đánh giá hiệu năng vận hành (KPI) giữa hệ thống Back-End và Front-End được qui định theo Thông tư 45/2021-TT-BGTVT ngày 31 tháng 12 năm 2021 của Bộ Giao thông vận tải là >= 99,90% (chỉ tiêu đánh giá theo ngày). Ngoài việc đảm bảo giao dịch ETC thành công cần tăng cường khả năng xử lý sự cố ETC –lỗi giao dịch thu phí tự động không thành công.

Xử lý sự cố ETC dù bằng cách thực hiện thu phí MTC hay tại giao dịch offline ETC đều phải qua các bước tra cứu thông tin phương tiện để xác định mệnh giá vé xe phải trả.

Đối với các trạm thu phí mở, mệnh giá vé chỉ phụ thuộc loại xe, việc xử lý sự cố ETC đơn giản hơn. Nhân viên vận hành tại làn có thể xác định được ngay nên dễ dàng tự xử lý được sự cố. Nhưng với các trạm thu phí kín, mệnh giá vé không chỉ căn cứ vào loại xe mà còn cần xác định quãng đường xe đã đi (chặng xe). Ngoài ra, nhân viên thu phí cần xác định xe có nhận thẻ kiểm soát từ đầu vào không để thu lại. Công cụ để xác định thông tin phương tiện là sự phối hợp trao đổi, tra cứu thông tin của các bộ phận thu phí hiện trường, giám sát và phối hợp các trạm khác. Thời gian tra cứu thường mất từ 1-2 phút, thậm chí lâu hơn. Lái xe phải dừng chờ tại lại gây bức xúc không chỉ với bản thân xe đó mà còn ảnh hưởng tới các xe ETC cũng phải dừng chờ phía sau, tạo tâm lý không thiện cảm với việc lựa chọn hình thức thu phí tự động của lái xe.

Để nhanh chóng xử lý lỗi giao dịch thu phí tự động không thành công, cần tăng cường khả năng phối hợp tra cứu thông tin phương tiện. Đơn vị cung cấp dịch vụ thu phí tự động (VETC, VDTC) đã cấp cho nhân viên giám sát tại trạm tài khoản đăng nhập hệ thống (ID) để tra cứu. Trong thực tế, khi cùng lúc có nhiều xe bị lỗi ETC cần được kiểm tra thông tin ngay thì với việc bố trí nhân sự giám sát hiện nay không kịp thực hiện tra cứu. Để khắc phục điều này, đơn vị (VETC, VDTC) đã cấp cho các nhân viên vận hành ETC tại làn các tài khoản đăng nhập hệ thống để có thể cùng tra cứu trên điện thoại thông minh và phối hợp xử lý. Tuy hỗ trợ xử lý nhanh hơn nhưng kèm theo hệ lụy làm tính bảo mật thông tin cá nhân khách hàng không được đảm bảo (tra cứu được vị trí xe theo lịch sử giao dịch…) ảnh hưởng tâm lý khách hàng. Hiện tại, hệ thống Front-End đang có chức năng hhox trợ đọc biển số (bấm phím F6 và nhập biển số) cho phép kết nối tạo giao dịch ETC. Tại các làn đều có bộ máy tính có thể kết nối internet. Thiết nghĩ, các đơn vị thu phí cần phối hợp nghiên cứu tạo chức năng để nhân viên vận hành tại làn có thể trực tiếp tra cứu thông tin phương tiện thông qua tài khoản đăng nhập hệ thống mặc định trên máy tính tại làn sẽ thuận lợi hơn, giảm giao dịch offline. Chức năng này không chỉ thuận lợi với các làn xe ra ETC. Đối với làn vào, khi xe qua các làn nếu bị lỗi giao dịch hệ thống chưa nhận thông tin xe, nhân viên mở barier cưỡng bức cho xe qua thì lúc xe ra thanh toán phí, tất sẽ bị lỗi giao dịch ETC. Nếu có thể kết nối xử lý khởi tạo giao dịch đầu vào cho xe sẽ hạn chế lỗi tại đầu ra.

Ngoài việc tăng cường xử lý về kỹ thuật, thiết bị của các hệ thống thu phí tự động, kỹ năng vận hành để hoạt động thu phí tự động được thuận lợi, thể hiện rõ sự ưu việt vượt trội so với các hình thức thu phí bằng tiền mặt, mang đến sự hài lòng từ khách hàng khi sử dụng dịch vụ. Mong rằng dịch vụ thu phí tự động được các cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước quan tâm hơn, ngoài các quy định dành cho ETC rất cần có các chính sách đòn bẩy kinh tế thu hút phương tiện sử dụng dịch vụ thu phí tự động. Có thể ban hành mức mệnh giá cước phí sử dụng dịch vụ đường bộ ưu đãi hơn các xe thực hiện thanh toán cước phí bằng tiền mặt.

Tính ưu việt của sử dụng hình thức thu phí tự động không dừng không chỉ thể hiện giảm thiểu ùn tắc giao thông mà còn mang lại nhiều lợi ích khác cho toàn xã hội. Đẩy mạnh áp dụng hình thức thu phí tự động không chỉ là việc riêng của các đơn vị thu phí, của các cơ quân nhà nước mà cần sự chung tay của toàn xã hội. Hy vọng trong tương lai gần, các phương tiện tham gia giao thông trong cả nước không còn phải dừng lại để trả phí nữa./.

                                                                                Mai Văn Giang

                                           Công ty CP Vận hành và Bảo trì đường cao tốc Việt Nam