Tác động El Nino và nhận định thiên tai năm 2015

Tác động của El Nino đến Việt Nam

1. Diễn biến khí tượng thủy văn

1.1. Hiện tượng El Nino

Theo tiêu chí đánh giá của Trung tâm Dự báo khí hậu Hoa Kỳ, El Nino đã chính thức bắt đầu. Ngược lại, cơ quan khí tượng Úc cho rằng, đến các tháng giữa năm 2015 mới đạt ngưỡng El Nino. Cơ quan khí tượng Nhật Bản cũng cho rằng, ENSO hiện vẫn đang trạng thái trung tính, sẽ chuyển sang El Nino vào các tháng mùa hè và kết thúc vào các tháng cuối đông 2015.

Theo kết quả tổng hợp dự báo từ các mô hình thống kê và động lực của nhiều Trung tâm nghiên cứu Khí hậu lớn trên thế giới thì khả năng El Nino kéo dài đến mùa hè năm 2015 là 70% và mùa thu - đông năm 2015 là 60%. Dự báo chuẩn sai nhiệt độ mặt nước biển tại khu vực trung tâm xích đạo Thái Bình Dương (NINO3.4) đang tăng dần và sẽ đạt cao nhất khoảng 1,0 - 1,2oC vào nửa cuối năm 2015, trong đó, nhóm mô hình động lực cho kết quả dự báo El Nino cường độ mạnh hơn nhóm mô hình thống kê.

Tuy còn khác biệt trong các đánh giá về độ tin cậy của dự báo nhưng các trung tâm nghiên cứu khí hậu đều nhận định hiện tượng El Nino đã khởi phát từ cuối năm 2014 và sẽ chính thức xuất hiện vào các tháng đầu mùa hè 2015. Mặc dù được dự báo là một El Nino có cường độ yếu đến trung bình nhưng có thể kéo dài đến cuối năm 2015.

Tác động của El Nino đến Việt Nam

Theo thống kê, khoảng 40% năm El Nino có số lượng bão, áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) trên biển Đông và ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam ít hơn trung bình nhiều năm (TBNN), 55% ở mức xấp xỉ TBNN và chỉ có 5% số năm cao hơn TBNN. Như vậy, nhìn chung là vào năm El Nino thì hoạt động của bão và ATNĐ ít hơn hoặc xấp xỉ TBNN. Tuy nhiên, đáng lưu ý là trong các năm El Nino lại ghi nhận các cơn bão mạnh và hiếm gặp như bão Linda (1997), Xangsane (2006) và Ketsana (2009) gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản ở Nam bộ và Trung bộ.

Hầu hết các thời kỳ ảnh hưởng của El Nino, nước ta đều thiếu hụt lượng mưa so với TBNN từ 25 đến 50%, đặc biệt là khu vực Trung bộ. Ngoài ra, trong những năm El Nino, một số kỷ lục về lượng mưa lớn nhất trong 24 giờ (tức là mưa lớn trong thời đoạn ngắn) và số tháng liên tục hụt mưa tại một số nơi đã được ghi nhận. Có thể nói, dao động mưa mạnh mẽ hơn trong thời kỳ El Nino.

Trong điều kiện El Nino, nhiệt độ trung bình các tháng ở hầu hết các vùng trong cả nước có xu hướng cao hơn TBNN và xuất hiện nhiều hơn các kỷ lục về nắng nóng so với những năm trung tính hay La Nina. Những năm El Nino, dòng chảy năm ở các sông thuộc Trung bộ và Tây Nguyên nhỏ hơn TBNN từ 10% trở lên, những năm El Nino mạnh có thể hụt tới 50 - 60%. Lượng dòng chảy tháng nhỏ nhất ở hầu hết các trạm đều nhỏ hơn trị số TBNN và đạt khoảng 80 - 90%. Dòng chảy mùa lũ trong những năm El Nino thường nhỏ hơn TBNN và thường đạt 65 - 95% dòng chảy năm. Trong những năm El Nino, ít có khả năng xuất hiện đỉnh lũ lớn trên sông Cửu Long.

Đánh giá diễn biến của hiện tượng ENSO năm 2014 - 2015, kết hợp phân tích các kết quả dự báo và tương tự hoàn lưu quy mô lớn, đã xác định 2 năm có đặc điểm về cường độ và thời gian xuất hiện El Nino tương tự năm nay là 2002 và 2004. Trong những năm này, số lượng bão và ATNĐ ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam đều ít hơn so với TBNN (năm 2002 chỉ có 1 ATNĐ ảnh hưởng đến khu vực Bắc bộ, năm 2004 có 2 cơn bão ảnh hưởng đến đất liền Việt Nam). Tổng lượng mưa trong mùa mưa, bão, lũ của 2 năm này đều ở mức thiếu hụt so với TBNN và hệ quả là trong năm 2002, 2004 đã xảy ra hạn hán nghiêm trọng ở Trung bộ, Tây Nguyên và Nam bộ. Ngoài ra, nền nhiệt độ trong 2 năm tương tự nêu trên đều cao hơn so với TBNN, đặc biệt là vào mùa Thu - Đông.

2. Nhận định xu thế khí tượng thủy văn mùa mưa, bão, lũ năm 2015

Bão và áp thấp nhiệt đới: Trong điều kiện El Nino, dự báo năm 2015 sẽ có khoảng 9 cơn bão, ATNĐ hoạt động trên biển Đông (TBNN khoảng 12 cơn) và khoảng 3 - 4 cơn bão, ATNĐ sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta (TBNN là 5 - 6 cơn).

Nhiệt độ, nắng nóng: Từ nửa cuối tháng 4/2015, nền nhiệt phía Bắc cao hơn TBNN, phía Nam ở mức xấp xỉ TBNN. Từ tháng 5 đến tháng 10/2015, nền nhiệt độ trên phạm vi toàn quốc phổ biến cao hơn TBNN từ khoảng 0,5 - 1,0oC, riêng các tháng 7, 8 và 9/2015, nhiệt độ ở khu vực Nam Trung bộ, Tây Nguyên và Nam bộ dao động ở mức xấp xỉ TBNN. Nắng nóng ở Bắc bộ và Trung bộ sẽ xuất hiện nhiều hơn nhưng không quá gay gắt và ít có khả năng kéo dài như năm 2014.

Lượng mưa, mưa lớn: Mùa mưa ở Bắc bộ có khả năng xảy ra phù hợp quy luật hàng năm, lượng mưa các tháng nửa đầu mùa mưa (từ tháng 5 - 7/2015) ở mức xấp xỉ TBNN, các tháng cuối mùa (từ tháng 8 - 10/2015) ở mức thấp hơn TBNN. Các đợt mưa lớn, thậm chí xảy ra mưa lớn cục bộ ở Bắc bộ sẽ tập trung từ tháng 6 đến tháng 8/2015, đề phòng các đợt mưa lớn trong thời đoạn ngắn. Lượng mưa từ tháng 4 đến tháng 10/2015 ở các tỉnh Trung bộ phổ biến ở mức thấp hơn TBNN. Tình trạng thiếu nước, khô hạn ở Trung bộ, đặc biệt là ở các tỉnh Trung và Nam Trung bộ sẽ còn tiếp tục kéo dài đến khoảng nửa đầu tháng 9/2015.

Do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, mùa mưa ở Tây Nguyên, Nam bộ và Bình Thuận có khả năng đến muộn hơn so với TBNN. Lượng mưa ở khu vực Trung bộ, Nam bộ, Tây Nguyên các tháng 5, 6 đến 10/2015 phổ biến thấp hơn TBNN. Các tháng 7, 8 và 9/2015 có lượng mưa dao động ở mức xấp xỉ TBNN. Mùa mưa ở Tây Nguyên, Nam bộ và Trung bộ có khả năng sẽ kết thúc sớm hơn so với bình thường.

Thủy văn Bắc bộ: Khu vực Bắc bộ có khả năng xảy ra 2 - 3 đợt lũ lớn. Đỉnh lũ năm sẽ xuất hiện theo quy luật chung (khoảng cuối tháng 7 đến đầu tháng 8/2015) và tương đương đỉnh lũ năm 2014 trên các sông chính ở thượng lưu hệ thống sông Hồng, sông Hoàng Long và thượng lưu sông Thái Bình ở mức BĐ2 - BĐ3, hạ lưu sông Hồng tại Hà Nội dưới mức BĐ1, hạ lưu sông Thái Bình tại Phả Lại trên mức BĐ1.

Trên một số sông, suối nhỏ thuộc miền núi phía Bắc có thể xuất hiện đỉnh lũ vượt mức BĐ3. Lũ quét, sạt lở đất có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với năm 2014. Các vùng có nguy cơ cao về lũ quét và sạt lở đất là các tỉnh Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Kạn.

Thủy văn Trung bộ, Tây Nguyên

Trong những tháng tiếp theo của mùa khô (từ tháng 5 - 9/2015), lượng dòng chảy trên các sông ở Trung bộ, Tây Nguyên tiếp tục thiếu hụt so với TBNN từ 30 - 60%, có nơi hụt hơn, riêng các tỉnh ở Nam Trung bộ thiếu hụt từ 60 - 95%. Ở hạ lưu nhiều sông sẽ xuất hiện mực nước thấp nhất trong chuỗi số liệu quan trắc cùng thời kỳ, hoặc thấp nhất lịch sử. Tình trạng khô hạn, thiếu nước, xâm nhập mặn sâu vào vùng cửa sông tiếp tục xảy ra trên diện rộng ở các tỉnh Trung bộ và kéo dài tới tháng đầu 9/2015. Hạn hán tại một số huyện thuộc các tỉnh Nam Trung bộ có thể ở mức khốc liệt. Ở khu vực Tây Nguyên đã có mưa chuyển mùa, nhưng lượng không đáng kể, vì vậy tình trạng khô hạn vẫn xảy ra cục bộ và kéo dài.

Mùa lũ năm 2015 trên các sông ở khu vực Trung bộ và Tây Nguyên có khả năng xuất hiện muộn hơn so với TBNN. Đỉnh lũ năm 2015 trên hầu hết các sông đều cao hơn đỉnh lũ năm 2014 và có khả năng như sau: Các sông ở Bắc Trung bộ ở mức BĐ1-BĐ2 và xấp xỉ TBNN, các sông từ Quảng Bình đến Bình Thuận và khu vực Tây Nguyên ở mức BĐ2-BĐ3, có nơi cao hơn BĐ3 và ở mức TBNN.

Thời gian xuất hiện đỉnh lũ cao nhất năm trên các sông chính ở Thanh Hóa, Bình Thuận vào tháng 8 và 9/2015, trên các sông từ Nghệ An đến Quảng Bình và Tây Nguyên vào tháng 9 và 10/2015, trên các sông từ Quảng Trị đến Ninh Thuận vào tháng 10 và 11/2015. Lũ lớn, lũ quét, sạt lở đất trên một số sông suối nhỏ vùng núi các tỉnh Trung bộ và Tây Nguyên có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với năm 2014.

Thủy văn Nam bộ: Mực nước hạ lưu sông Cửu Long và sông Đồng Nai tiếp tục chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều. Mực nước cao nhất tháng tại Tân Châu và Châu Đốc ở mức cao hơn TBNN cùng kỳ từ 0,1 - 0,2m. Tình hình xâm nhập mặn tiếp tục lấn sâu ở vùng cửa sông, nội đồng các sông Nam bộ và độ mặn 4g/l có thể xâm nhập sâu khoảng 40 - 60km, có thời kỳ sâu tới 70km và kéo dài đến tháng 5/2015.

Đỉnh lũ cao nhất năm 2015 trên sông Tiền tại Tân Châu và sông Hậu tại Châu Đốc có khả năng ở mức BĐ2, thấp hơn TBNN và có khả năng xuất hiện vào đầu tháng 10/2015.

Khí tượng thủy văn biển: Thời tiết trên biển, vùng ven bờ có khả năng diễn biến phức tạp hơn so với năm 2014. Bão đổ bộ vào vùng ven bờ vẫn có nguy cơ gây ngập lụt và xói lở bờ biển. Ngoài ra, các đợt gió mùa mạnh kết hợp với triều cường, sóng lớn sẽ tiếp tục là nguy cơ gây ngập lụt tại các khu vực trũng ven bờ và cửa sông, đặc biệt là vào thời kỳ cuối năm 2015.