Tái cơ cấu nguồn vốn đầu tư 5 dự án:Yếu tố sống còn của VEC

Quyết định 2072/QĐ-TTg tiếp đà cho doanh nghiệp

Được thành lập theo chủ trương thí điểm mô hình doanh nghiệp đầu tư, quản lý, khai thác, kinh doanh hoàn vốn trong lĩnh vực đường bộ cao tốc, VEC được Nhà nước giao làm chủ đầu tư 5 dự án đường bộ cao tốc, gồm: Cầu Giẽ - Ninh Bình, Nội Bài - Lào Cai, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây và Bến Lức - Long Thành, với tổng chiều dài 547,5km, tổng mức đầu tư 117.719 tỷ đồng.

Việc đầu tư các dự án đường cao tốc đã mang lại hiệu quả lớn cho tổng thể nền kinh tế quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội khu vực và vùng dự án đi qua. Tuy nhiên, do các dự án này có suất đầu tư lớn, nguồn thu không đủ để hoàn vốn dẫn đến sau một thời gian hoạt động, VEC mất cân đối về tài chính, sản xuất kinh doanh gặp khó khăn và công tác huy động vốn đầu tư không thể thực hiện được; các dự án của VEC bị đình trệ, không có khả năng hoàn thành đưa vào khai thác.

Trước những khó khăn của VEC, ngày 8/11/2013, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 2072/QĐ-TTg về việc tái cơ cấu nguồn vốn đầu tư 5 dự án đường bộ cao tốc của VEC. Theo đó, toàn bộ số vốn ODA tại các dự án đang thực hiện theo hình thức cho vay lại được chuyển sang hình thức Nhà nước đầu tư trực tiếp vào dự án. Số vốn đối ứng cho các dự án có sử dụng vốn ODA được cân đối, bố trí đầu tư từ nguồn ngân sách nhà nước (NSNN). Cũng theo tinh thần Quyết định số 2072, số vốn đã được NSNN ứng 2.500 tỷ đồng cho Dự án Cầu Giẽ - Ninh Bình và Nội Bài - Lào Cai được chuyển thành vốn NSNN đầu tư trực tiếp cho dự án; số vốn 4.399,7 tỷ đồng trái phiếu công trình được Chính phủ bảo lãnh đã phát hành cho Dự án Cầu Giẽ - Ninh Bình, Nội Bài - Lào Cai và các khoản lãi phát sinh được Nhà nước tiếp nhận và chuyển thành vốn NSNN đầu tư trực tiếp cho dự án.

Ngoài ra, Quyết định số 2072 của Thủ tướng Chính phủ cũng nêu rõ: Đối với Dự án Nội Bài - Lào Cai và Đà Nẵng - Quảng Ngãi, trong trường hợp nguồn thu phí và các khoản thu khác của hai dự án không đủ trả nợ vốn vay đến hạn, Bộ GTVT phải làm rõ nguyên nhân, phối hợp với các cơ quan liên quan trình Thủ tướng Chính phủ xem xét hỗ trợ một phần vốn thiếu hụt do các nguyên nhân khách quan. Các nguồn vốn vay OCR/IBRD của 5 dự án vẫn thực hiện cơ chế cho vay lại theo quy định hiện hành.

Như vậy về bản chất, Quyết định số 2072/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là Nhà nước hỗ trợ đầu tư cho VEC thông qua việc đầu tư trực tiếp vào các dự án phần thiếu hụt không đủ trả nợ các khoản vay, đưa dự án từ không khả thi về tài chính thành dự án khả thi về tài chính, tương tự như các dự án đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) hiện nay đang áp dụng cho các nhà đầu tư khác.

Cùng với việc đề xuất điều chỉnh tăng vốn điều lệ lên 72.602 tỷ đồng vào năm 2019 theo chủ trương đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, VEC cũng đã xây dựng và được Bộ BGTVT phê duyệt phương án tài chính với điểm nhấn là cơ chế hòa chung dòng tiền của 5 dự án để hỗ trợ cho nhau khi thanh toán các khoản nợ đến hạn, thiếu hụt tạm thời. Đây là cơ chế được đánh giá là giúp VEC vừa chủ động được tài chính, vừa xác lập hoạt động của đơn vị này được vận hành theo đúng tính chất của một doanh nghiệp. Về bản chất, VEC là tổng công ty nhà nước thay mặt Chính phủ đầu tư hệ thống đường cao tốc quốc gia, nên việc Nhà nước tham gia góp vốn trực tiếp, dù với khối lượng rất lớn vẫn không làm thay đổi tính chất của các dự án, cũng như tỷ lệ nợ công.“Sau 4 năm triển khai Quyết định 2072, VEC từ mất cân đối tài chính đã chuyển sang ổn định, đảm bảo trả các khoản vay đúng hạn; doanh thu từ hoạt động đầu tư tăng trung bình 20%/năm. Đặc biệt, Nhà nước đã không còn phải hỗ trợ VEC 30.787 tỷ đồng do thiếu hụt dòng tiền để trả nợ cho Dự án Nội Bài - Lào Cai và Đà Nẵng - Quảng Ngãi”, Chủ tịch HĐTV VEC Mai Tuấn Anh cho biết.

Tháo “nút thắt” về cơ chế để VEC tiếp tục phát triển bền vững

Quyết định số 2072 của Thủ tướng Chính phủ được đánh giá đã “mở đường lớn” cho doanh nghiệp đầu tàu trong lĩnh vực đầu tư phát triển, vận hành khai thác đường bộ cao tốc quốc gia. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện, VEC đã gặp phải một số khó khăn, vướng mắc liên quan đến cơ chế, chính sách và vốn đầu tư công. Cụ thể, đó là Nghị quyết số 07-NQ/TW ngày 18/11/2016 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 25/2016/QH14 ngày 09/11/2016 của Quốc hội có quy định: “Không chuyển vốn vay về cho vay lại, bảo lãnh Chính phủ thành vốn cấp phát ngân sách nhà nước; không sử dụng ngân sách nhà nước để cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước”. Dù rằng hai văn bản quan trọng này không ghi điều khoản hồi tố, song thực tế việc quyết toán phần vốn nhà nước đầu tư trực tiếp vào các dự án của VEC rất khó khăn do Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính không thể đưa vào dự toán NSNN các năm, điều này dẫn đến nhiều khó khăn pháp lý và cơ chế hoạt động của VEC khi thực hiện các dự án đang triển khai (như kế hoạch giao vốn, ký hiệp định vay phụ) và đầu tư các dự án mới, cũng như kế hoạch trả nợ vốn vay đã được phê duyệt.

Mặt khác, tại Mục 3, Điều 5 về thứ tự ưu tiên trong phân bổ vốn ngân sách nhà nước giai đoạn 2016 - 2020 của Nghị quyết số 26/2016/QH14 của Quốc hội về Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016 - 2020 nêu rõ: “Đối với nguồn vốn nước ngoài, bố trí đủ kế hoạch vốn cho các dự án có khả năng thực hiện và giải ngân theo số vốn ngân sách Trung ương đã ký kết hiệp định của từng dự án trong giai đoạn 2016 - 2020. Thời điểm hiện tại, 4 dự án sử dụng vốn ODA của VEC đều đã hoàn thành thủ tục ký kết hiệp định vay vốn với các nhà tài trợ từ trước đó và đều là các dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia, có tính kết nối và lan tỏa vùng miền. Do vậy, việc bố trí dự toán NSNN các năm cho các dự án ODA của VEC đối với phần vốn nhà nước đầu tư trực tiếp vào dự án cần phải thực hiện theo Nghị quyết số 26/2016/QH14.

Mặc dù Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 7/2018 (Nghị quyết số 104/NQ-CP) ngày 8/8/2018 đã ghi rõ: “Chính phủ đồng ý chủ trương cho phép VEC được tiếp tục thực hiện Quyết định số 2072/QĐ-TTg ngày 8 tháng 11 năm 2013 của Thủ tướng Chính phủ về tái cơ cấu nguồn vốn đầu tư 5 dự án đường bộ cao tốc của VEC…” nhưng phải báo cáo Bộ Chính trị, Quốc hội thông qua làm cơ sở để triển khai các bước tiếp theo”, lãnh đạo VEC cho biết.

Trước những khó khăn, vướng mắc của VEC, mới đây Bí thư Ban Cán sự Đảng, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể thừa ủy quyền của Bí thư Ban Cán sự, Thủ tướng Chính phủ, thay mặt Ban Cán sự Chính phủ ký Báo cáo Bộ Chính trị về tình hình hoạt động và tái cơ cấu tài chính 5 dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư. Trên cơ sở đó, Ban Cán sự Đảng Bộ GTVT đề nghị Bộ Chính trị chấp thuận chủ trương cho phép VEC được tiếp tục thực hiện Quyết định số 2072/QĐ-TTg ngày 8/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ sau khi đã rà soát, đánh giá, cập nhật lại số liệu.

Theo đó, tổng giá trị dự kiến thực hiện của các dự án sau khi cập nhật điều chỉnh đến nay là 117.719 tỷ đồng (thay cho 125.572 tỷ đồng), trong đó Nhà nước đầu tư trực tiếp vào dự án là 54.425 tỷ đồng, chiếm 46,2% (thay cho 71.603 tỷ đồng, chiếm 57%); VEC huy động và tự trả nợ 63.294 tỷ đồng, chiếm 53,8% (thay cho 53.969 tỷ đồng, chiếm 43%). Ban Cán sự Đảng Bộ GTVT cũng đề nghị Bộ Chính  trị cho phép chuyển toàn bộ số vốn 34.757 tỷ đồng vay ODA từ vay lại sang cấp phát trực tiếp cho các dự án do VEC làm chủ đầu tư; đồng thời, chuyển 5.334 tỷ đồng từ trái phiếu Chính phủ sang cấp phát trực tiếp cho các dự án do VEC làm chủ đầu tư.

Nếu chủ trương đó được Bộ Chính trị thông qua, Ban Cán sự Đảng Bộ GTVT đề nghị Bộ Chính trị giao Chính phủ báo cáo Quốc hội, Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về chủ trương Nhà nước đầu tư vào các dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư theo Quyết định 2072/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, bao gồm việc chuyển đổi vốn vay nước ngoài từ cho vay lại sang cấp phát NSNN và NSNN trả nợ gốc và lãi trái phiếu công trình do VEC phát hành được Chính phủ bảo lãnh. Ban Cán sự Đảng bộ cũng đề nghị giao Chính phủ rà soát số liệu cụ thể, xác định số vốn đầu tư đã phân bổ và giải ngân các năm và bố trí dự toán chi đầu tư phát triển cho Bộ GTVT để quyết toán các dự án do VEC làm chủ đầu tư theo quy định; chỉ đạo Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp nghiên cứu xây dựng phương án tái cơ cấu mô hình tổ chức và hoạt động của VEC phù hợp với chủ trương chỉ đạo của Bộ Chính trị và Quốc hội