Thị trường ôtô nhìn từ Nghị định 116

Chất lượng cuộc sống đang dần được nâng cao?

Nếu xét riêng chỉ số giá tiêu dùng và sức mua tại thị trường ôtô Việt Nam, sẽ thấy rằng chỉ số chất lượng cuộc sống của người Việt Nam còn hạn chế trong khu vực. Tỉ lệ sở hữu ôtô của người dân Việt Nam còn rất thấp. Báo cáo nghiên cứu của Solidiance (6.2017) cho thấy cứ 1.000 người Việt Nam mới có 16 người sở hữu ôtô, thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực: Tỉ lệ này tại Malaysia là 341 xe/1.000 dân, tại Thái Lan là 196 xe/1.000 dân, và ngay cả đất nước đông dân như Indonesia cũng là 55 xe/1.000 dân.

Theo phân tích của Solidiance, có nhiều nguyên nhân khiến tỉ lệ sở hữu xe hơi của Việt Nam còn khiêm tốn và một nguyên nhân chủ chốt là giá xe vẫn cao. Điều này là do một số rào cản khi Việt Nam áp mức thuế và phí cao để bảo vệ ngành ôtô nội địa với 3 loại thuế và 5 loại phí khác nhau. Người tiêu dùng phải chịu nghịch lý về giá xe hơi, mua một chiếc ở Việt Nam bằng ba chiếc ở nước bạn. Khi tín hiệu tích cực về việc khơi dậy giấc mơ sở hữu ôtô trong tầm tay khi thuế nhập khẩu ôtô từ ASEAN về 0% vào đầu 2018 thì một chính sách mới được ban hành và khiến giấc mơ này trở nên xa hơn.

Thị trường ôtô sau năm 2018 đi theo hướng nào có lợi thật sự cho NTD?

Do thuế nhập khẩu ôtô từ ASEAN về 0% đi kèm lo ngại lượng xe nhập khẩu sẽ ồ ạt tràn vào nước ta trong năm 2018, nên ngày 17.10 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 116/2017 về điều kiện nhập khẩu, kinh doanh ôtô áp dụng vào năm 2018 (Nghị định 116). Chủ trương ban đầu của chính sách là đảm bảo quyền lợi cho NTD bởi Nghị định 116 tạo dựng những tiêu chuẩn, quy định phi thuế quan cho DN hoạt động trong lĩnh vực ôtô. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự đoán với Nghị định 116, NTD sẽ phải “gánh” những hệ lụy trực tiếp, có ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế, quyền lợi và chất lượng cuộc sống.

Đối với chính sách mới được nhiều DN trong ngành ôtô đánh giá là “làm lãng phí thêm thời gian và làm tăng chi phí”, sự kỳ vọng của NTD về việc sở hữu xe gần hơn trong tầm tay sẽ không xảy ra. DN ước tính cần tới 2 tháng và chi phí khoảng 10.000USD phát sinh cho việc thử nghiệm một kiểu loại trong từng lô hàng theo quy định mới. Chi phí này không chỉ tạo gánh nặng cho DN mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của NTD vì sẽ tác động vào giá xe và tạo ra sự khan hiếm nguồn hàng.

Đối với xe nhập, giá xe sẽ biến động và nếu nhìn vào giá bán xe công bố cho năm 2018 có thể thấy những kỳ vọng về việc giá xe giảm sâu đã không hề diễn ra. Nghị định 116 mới với nhiều rào cản sẽ khiến chi phí nhập khẩu và kiểm định tăng lên khiến các lô xe ôtô nhập khẩu mới (chưa qua sử dụng) bị đội chi phí lên cả trăm triệu đồng, thay vì được giảm theo các quy định mới từ năm 2018. Với mỗi một lô xe về, mỗi xe sẽ gánh thêm hàng chục triệu đồng, dẫn tới giá xe bán ra cho khách hàng sau khi cộng các khoản phí, thuế khác sẽ tăng thêm.

NTD cũng sẽ phải chờ đợi lâu hơn. Nghị định 116 dù chưa chính thức có hiệu lực nhưng đã tác động lớn tới thị trường ôtô nhập khẩu trong nước. Từ nay đến quý I/2018, nhiều mẫu xe nhập khẩu phổ biến như Toyota Fortuner, Honda CR-V, Honda Civic hay Ford Ranger đều sẽ không thể về nước như dự kiến. Nhiều khách hàng phản ánh họ bất ngờ bị huỷ đơn đăng ký mua xe nhập khẩu. Đại diện Ford Việt Nam xác nhận, đã có yêu cầu các đại lý ngưng nhận đặt hàng hai mẫu xe Ford Ranger và Explorer vì hãng chưa có đủ nguồn cung. Do đó, trong quý I/2018, hàng sẽ khan hiếm và chưa thể dám chắc được các mẫu xe này được nhập về thế nào trong quý II hay quý III/2018.

Toyota Việt Nam cũng dự báo, nhiều loại xe nhập khác cũng bị ảnh hưởng, lớn nhất là các mẫu xe Fortuner, Yaris và Wigo. Thực tế, nhiều đại lý Toyota đã phải đàm phán lại với khách đặt các mẫu xe mới, do không thể đảm bảo trước thời gian chính xác xe được thông quan. Nhiều hãng xe khác như Chevrolet, Mitsubishi có nguồn xe nhập từ Thái Lan cũng bị ảnh hưởng vì phải bổ sung thêm nhiều giấy tờ mới.

Tạo thị trường cạnh tranh bình đẳng, tôn trọng quyền lợi của NTD

Tại Nghị định 116, DN nhập khẩu ôtô phải cung cấp cho cơ quan quản lý chất lượng bản sao giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ôtô nhập khẩu được được cấp bởi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nước ngoài từ ngày 1.1.2018. Đa số các DN đều không thể tìm được bất kỳ một giấy chứng nhận kiểu loại nước ngoài nào phù hợp với thông số kỹ thuật của các xe ôtô nhập vào Việt Nam. Việc định nghĩa “riêng có” này theo nhiều chuyên gia là “không phù hợp với xu hướng hội nhập thế giới”, vì sẽ khó tìm được nhà sản xuất nào đáp ứng được yêu cầu nêu trên, cũng như siết chặt các hoạt động nhập khẩu, tạo thuận lợi cho DN sản xuất lắp ráp trong nước.

Theo PGS-TS Phạm Bích San - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tư vấn và Phát triển - nhận định: Xu hướng những người bắt đầu có điều kiện và có hiểu biết đang tăng dần, họ sẽ mong muốn có được một cuộc sống chất lượng. Để tạo cạnh tranh tự do, thị trường cần có cả xe sản xuất lắp ráp và xe nhập khẩu, lựa chọn xe nào là quyết định của NTD.

Tôn trọng quyền lợi NTD là vấn đề tối quan trọng nhằm đảm bảo sự phát triển của ngành công nghiệp ôtô trong dài hạn. Một thị trường có sự cạnh tranh bình đẳng, đặt quyền lợi của NTD lên trên mới có thể phát triển bền vững, lâu dài. “Bởi lẽ trên thị trường một khi có nhiều đơn vị kinh doanh cùng một mặt hàng, dù SXLR hay NK, thì thị trường sẽ cạnh tranh hơn. Từ đó giá cả, phí dịch vụ cũng sẽ tốt hơn và người tiêu dùng được nhiều lựa chọn hơn”.

Bên cạnh đó, việc LRSX hay NK nên là vấn đề của thị trường, nghĩa là sự điều tiết mối quan hệ của nhà sản xuất và NTD, chứ không nên là của người làm luật. Để ngành công nghiệp ôtô Việt Nam tiệm cận thế giới và thực hiện chiến lược hội nhập quốc tế toàn diện của Chính phủ, cần tuân thủ những khái niệm, chuẩn mực quốc tế đã ban hành.

Đánh giá về nhận định cho rằng Nghi định 116 ưu ái phát triển ngành ôtô trong nước, ông San chia sẻ: “Chúng ta chưa có một nền sản xuất ôtô trong nước thực sự. Nếu qua công cụ chính sách để hạn chế nhập khẩu, dù chúng ta nghĩ rằng chúng ta đang tạo điều kiện thúc đẩy phát triển nền sản xuất nội địa, nhưng thực tế, chúng ta chỉ đang đóng góp cho nước ngoài theo một hình thức khác. Do vậy, nên để cho người tiêu dùng được chủ động lựa chọn hàng hóa tốt hơn, với giá thành rẻ hơn, thay vì điều tiết tiêu dùng thông qua công cụ chính sách”.

“Nếu chúng ta hiện thực hoá được chính sách xe hơi phục vụ người Việt sớm ngày nào thì tốt hơn ngày đó, và tôi rất hy vọng Chính phủ có thể tạo được bứt phá nào đó, nhất là khi Chính phủ kiến tạo là chủ trương lớn từ người đứng đầu Chính phủ”. Ông Phạm Bích San phát biểu.

Trong bối cảnh Chính phủ đang nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư theo cam kết hội nhập và các hiệp định tạo thuận lợi thương mại, với sự vào cuộc của cả Chính phủ lẫn các nhà SXLR và NK ôtô hàng đầu, việc sớm có được lộ trình hợp lý đối với việc phổ cập, “bình dân hóa” phương tiện giao thông văn minh (ôtô) cho người dân Việt Nam, cho phép các doanh nghiệp ôtô nói riêng và nền kinh tế nói chung có được “kim chỉ Nam” là cần thiết. Xuất phát điểm và mục tiêu tối thượng là đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng, nâng cao chất lượng cuộc sống, tạo hợp lực và là nền tảng bảo đảm cho Việt Nam tiếp tục phát triển và hội nhập hiệu quả và bền vững hơn.

Lãnh đạo VAMA đề xuất Chính phủ cân nhắc, xem xét tổng thể để tạo ra môi trường kinh doanh minh bạch, thống nhất và ổn định cho các nhà đầu tư cũng như loại bỏ các hàng rào phi thuế quan để đảm bảo việc lưu thông thương mại thuận lợi giữa các quốc gia, đóng góp vào sự tăng trưởng của GDP Việt Nam.

VAMA kiến nghị: Tạm hoãn thi hành các quy định đối với nhập khẩu ôtô có trong Nghị định 116 ít nhất 6 tháng, sửa đổi yêu cầu của giấy chứng nhận kiểu loại ở nước ngoài, thay đổi quy định với yêu cầu kiểm định đối với từng lô xe nhập khẩu và cuối cùng là bỏ yêu cầu về đường thử xe (dài 800m).

Trong khuôn khổ Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) 2017, các nhóm công tác về ôtô và xe máy, Hiệp hội Doanh nghiệp Châu Âu và Hiệp hội Doanh nghiệp Bắc Âu đã kiến nghị sửa đổi một số quy định tại Nghị định 116/2017/NĐ-CP của Chính phủ.

Các doanh nghiệp cũng đề xuất Chính phủ tiếp tục áp dụng các quy định nhập khẩu và đăng kiểm hiện hành cho những xe nhập khẩu đã được đặt hàng trước thời điểm ban hành Nghị định 116 (ngày 17.10.2017) nhưng sang năm 2018 mới về đến Việt Nam.