Thiết kế sổ tay giúp người lái xe mô tô hai bánh nâng cao nhận thức về các mối nguy hiểm tại giao lộ

KS. Đoan Quốc Thi TS. Van Hồng Tấn Trường Đại học Bách khoa TP. Hồ Chí Minh Người phản biện: PGS. TS. Chu công Minh PGS. TS. Lê Thị Bích Thủy

TÓM TẮT: Thông qua phân tích các TNGT, hệ thống hóa các tình huống tai nạn tại giao lộ, tác giả đã thiết kế Sổ tay nâng cao nhận thức về các mối nguy hiểm tại giao lộ bao gồm 24 tình huống điển hình. Sổ tay được trình bày có kết cấu, bố cục khoa học về nội dung, hình thức nhằm tác động trực quan đến người đọc, giúp nâng cao nhận thức về các mối nguy hiểm, cũng như nâng cao kinh nghiệm trong quá trình lưu thông qua giao lộ, từ đó góp phần kéo giảm TNGT tại Việt Nam.

TỪ KHÓA: Sổ tay, nguy hiểm, tai nạn tại giao lộ, xe máy.

Abstract: By analyzing the progress of accidents and systematizing the circumstance of accidents, the authors designed a handbook including 24 typical circumstances of accidents for novice motorcycle drivers to improve recognition of risks at intersections. The handbook was methodically presented in terms of content and format to have visual impacts to readers in order to improve their recognition of risks as well as enhancing their experiences when approaching a junction; as a result, this handbook could help alleviate traffic accidents in Vietnam.

Keywords: Handbook, risks, accident at intersections, motorcycles.

1. Đặt vấn đề

Năm 2015, cả nước xảy ra 22.827 vụ TNGT, làm hơn 8.700 người chết [1]. Trong đó, thống kê từ Ủy ban ATGT Quốc gia cho thấy, các TNGT có liên quan đến xe máy chiếm khoảng 70%, đồng thời phần lớn các vụ tai nạn liên quan đến phương tiện xe mô tô, xe gắn máy có nguyên nhân được xác định là do ý thức chủ quan của người tham gia giao thông. Bên cạnh đó, số liệu thống kê ghi nhận nhiều TNGT có liên quan đến giao lộ như chuyển hướng không quan sát, không tuân thủ tín hiệu đèn giao thông... [2]. Số liệu thực tế trên phù hợp với lý thuyết dòng xe vốn xem giao lộ là nơi có nhiều điểm xung đột giữa dòng xe từ nhiều hướng khác nhau, dẫn đến nguy cơ tiềm ẩn, nguy hiểm dẫn đến TNGT tại giao lộ là rất lớn. Do vậy, nâng cao ATGT, đặc biệt là giao thông tại giao lộ là một yêu cầu cấp bách của xã hội.

Bên cạnh những giải pháp “cứng” trong xây dựng, cải tạo đường, những giải pháp “mềm” đóng góp vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của người lái xe. Ủy ban ATGT Quốc gia đã ban hành và phổ biến cuốn Cẩm nang Lái xe mô tô, xe gắn máy an toàn [3]. Đây là tài liệu nhằm cung cấp cho người người lái xe mô tô, xe gắn máy những kiến thức và hiểu biết cơ bản về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ, về kỹ thuật lái xe, về nguyên tắc khi tham gia lưu thông từ đường nhánh ra đường chính. Tuy nhiên, trong khi nhận thức và hành vi lái xe tại giao lộ cần phải cải thiện nhiều [7], chúng ta hiện nay vẫn còn thiếu một cẩm nang lái xe an toàn tại đoạn đường nguy hiểm và khó lái xe nhất này.

Do vậy, nghiên cứu này sẽ đi từ phân tích và tổng hợp các tai nạn thực tế tại giao lộ để tổng hợp thành những tình huống điển hình và xây dựng nên cuốn Sổ tay giúp nâng cao nhận thức và hiểu biết cho người lái xe mô tô hai bánh về các mối nguy hiểm tại giao lộ. Đồng thời, Sổ tay sẽ đưa ra những hướng dẫn giúp người điều khiển mô tô ít kinh nghiệm phòng tránh những tai nạn giao thông khi qua giao lộ.

2. PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ SỔ TAY

2.1. Phân tích tai nạn tại giao lộ

Để người xem có thể dễ hình thành được nhận thức về các mối nguy hiểm khi vào giao lộ, việc xây dựng Sổ tay đòi hỏi tính hệ thống và khoa học. Theo đó, quá trình sưu tập và phân tích các tình huống nguy hiểm và tai nạn thực tế tại giao lộ đã được tác giả thực hiện thông qua dữ liệu TNGT thu thập tại cơ quan công an quận Bình Tân (93 vụ) [6], qua mô tả của các nhân chứng thực tế tại hiện trường (23 vụ). Đặc biệt, nguồn video clip về TNGT từ camera hành trình thu thập từ Internet [8] là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng trong xây dựng cuốn Sổ tay này. Các video clip sưu tập giúp phân tích rõ diễn tiến các vụ va chạm giao thông tại giao lộ để từ đó tổng hợp các tình huống nguy hiểm đại diện theo từng loại giao lộ, theo những lỗi vi phạm, theo khả năng chủ quan/bất ngờ mà người điều khiển mô tô thường gặp tại giao lộ.

Hình 2.1: Minh họa việc phân tích tình huống tai nạn từ video clip

Hình 2.1 là một minh họa trong việc sử dụng video clip của tác giả để phân tích tình huống tai nạn. Tổ hợp ba hình nhỏ cắt từ một video clip thể hiện diễn tiến từ xa đến gần, từ ngoài giao lộ vào trung tâm giao lộ một vụ TNGT tại giao lộ trên đường phố Hà Nội. Trong tình huống này, mô tô 1 bật đèn xi nhan rẽ trái đột ngột, trong khi mô tô 2 che khuất tầm nhìn mô tô 3 dẫn đến mô tô 3 không kịp xử lý, từ đó xảy ra va chạm giữa mô tô 1 và mô tô 3. Tình huống này được xếp vào dạng chuyển hướng đột ngột trong Sổ tay.

Kỹ thuật giao thông giúp phân tích va chạm giữa mô tô 1 và mô tô 3 trên Hình 2.1 do phát sinh trạng thái không đảm bảo tầm nhìn. Tại thời điểm ban đầu như sơ đồ tầm nhìn ở Hình 2.2, mô tô 1 và mô tô 3 có cùng hướng di chuyển, vận tốc lần lượt là V₁, V₃ với khoảng cách hai xe lớn hơn tầm nhìn hãm xe, S₁₃ ≥ S_h. Mô tô 1 đột ngột chuyển hướng, vận tốc dài V₁^’ giảm mạnh gần về 0, trong khi mô tô 3 có vận tốc và hướng không đổi như Hình 2.3, dẫn đến khoảng cách giữa hai mô tô nhỏ hơn nhiều so với chiều dài hãm xe, S₁₃<<S_h, gây ra va chạm giữa hai phương tiện.

2.2. Hệ thống hóa các dạng tai nạn và nguy cơ tiềm ẩn tại giao lộ

Trên cơ sở phân tích các video clip về TNGT tại giao lộ, tác giả đã hệ thống hóa tất cả các tình huống va chạm tại 6 dạng giao lộ gồm: Giao giữa hai đường cùng cấp (đồng quyền), giữa đường chính và đường nhánh (đường phụ), giao lộ có đèn tín hiệu giao thông, giao lộ dạng vòng xoay, giao lộ có dạng ngã ba và ngã tư. Đồng thời, qua phân tích nghiên cứu, tác giả nhận thấy các TNGT giữa các phương tiện chủ yếu do không đảm bảo tầm nhìn [4], [5], bao gồm: 1- Tầm nhìn hãm xe, 2- Tầm nhìn trước xe ngược chiều và 3- Tầm nhìn vượt xe. Trong đó, nguy cơ tiềm ẩn dẫn đến va chạm trong giao thông chủ yếu xuất phát từ tầm nhìn không được đảm bảo do yếu tố bất ngờ phát sinh và yếu tố chủ quan của chủ thể và khách thể bao gồm: 1- Phương tiện đột ngột chuyển hướng, 2- Lái xe chủ quan trong quan sát, 3- Bất cẩn khi vượt xe, 4- Khuất tầm nhìn nhất thời do xe khác che chắn, 5- Sự xuất hiện của xe có quán tính lớn. Các yếu tố này có liên hệ chặt chẽ với nhau. Va chạm xảy ra đối với mô tô 1 ở trên là do yếu tố chủ quan vì đã có đèn xi nhan. Trong khi đó, va chạm xảy đến với mô tô 3 bị bất ngờ bởi mô tô 1 chuyển hướng nên không xử lý kịp thời.

2.3. Điển hình hóa các tình huống nguy hiểm tại giao lộ

Thông qua việc phân tích các video clip và hệ thống hóa các dạng tai nạn tại các hình thức giao lộ như trên, tác giả tập hợp thành 24 tình huống nguy hiểm điển hình để trình bày cho Sổ tay. Các tình huống này liên quan đến đặc điểm hình học của giao lộ, liên quan đến hành vi vi phạm của người điều khiển phương tiện như: Chuyển hướng không đảm bảo an toàn về tầm nhìn, vượt xe trong khu vực giao lộ, vượt xe khi đèn tín hiệu chuyển sang vàng... Sự đa dạng của các loại giao lộ, các tình huống vi phạm dẫn đến va chạm sẽ giúp người điều khiển mô tô nâng cao kiến thức, kinh nghiệm khi lưu thông trong giao lộ.

3. THIẾT KẾ SỔ TAY LÁI XE AN TOÀN TRONG GIAO LỘ

Sổ tay gồm 03 phần chính: 1- Giải thích từ ngữ và hình ảnh; 2- Tổng hợp 24 tình huống nguy hiểm mà người điều khiển mô tô thường hay gặp tại giao lộ; 3- Nguyên lý lái xe an toàn qua giao lộ. Sổ tay được sắp đặt nhiều hình ảnh, màu sắc, chữ thường, chữ đậm, nhằm tác động trực quan, giúp người điều khiển mô tô ít kinh nghiệm dễ đọc, dễ hiểu. Các hình ảnh được bố trí xen kẽ với thuyết minh để người đọc dễ dàng tham chiếu, so sánh.

Hình 3.1: Bố trí một tình huống trong Sổ tay

Kết cấu một tình huống thể hiện lại quá trình người điều khiển mô tô tiếp cận, tiến vào giao lộ theo một hướng lưu thông nhất định như được trình bày trong Hình 3.1. Trong tình huống đó, tác giả chỉ ra các nguy cơ tiềm ẩn, nguy hiểm mà người lái xe có thể đối mặt và đưa ra chỉ dẫn cho người lái xe biết để an toàn cần lưu thông như thế nào. Theo đó, một tình huống bao gồm: Mô tả tình huống và hình ảnh minh họa tình huống, nguy cơ (nguy cơ tiềm ẩn), mô tả nguy hiểm và hình ảnh nguy hiểm trong giao lộ, hướng dẫn lưu thông an toàn.

3.1. Phần mô tả tình huống, hình ảnh minh họa

Phần Mô tả tình huống thể hiện lại cách mà chủ thể điều khiển mô tô và những phương tiện khác như ô tô, mô tô tiếp cận giao lộ theo hướng từ xa đến gần, từ ngoài vào trung tâm giao lộ. Chủ thể sẽ lưu thông theo một hướng cho trước qua giao lộ và dẫn đến có thể gặp nguy hiểm gì khi lưu thông như trên. Ví dụ, Phần mô tả một tình huống được trình bày như sau: “Mô tả: Bạn  lưu thông trên đường chính với tốc độ cao. Đến ngã ba giao với đường nhánh, bạn cho xe rẽ phải với tốc độ như trên đường chính theo Hình 3.2. Bạn có thể gặp nguy hiểm gì khi lưu thông như trên?”

Hình ảnh minh họa (được phần mềm Sketchup 15 hỗ trợ) giúp chuyển hóa lại nội dung đã mô tả, thể hiện bao quát tình huống như tại Hình 3.2. Hình ảnh thể hiện vị trí của chủ thể và các đối tượng khác như mô tô, ô tô trên đường và hướng di chuyển của người điều khiển mô tô khi đến giao lộ. Các kích thước như mặt đường, vỉa hè, vạch sơn, ô tô, mô tô... được thể hiện sát với thực tế. Màu sắc trong hình ảnh đảm bảo phù hợp với thực tế và có tính tương phản cao để người đọc dễ nhận biết, theo dõi.

Hình 3.2: Hình ảnh minh họa của tình huống xe rẽ phải vào đường nhánh

3.2. Phần nguy cơ tiềm ẩn

Để người điều khiển mô tô có thể thấy được những nguy hiểm trong giao lộ nên cần thuyết minh cho người điều khiển mô tô biết rằng nguy cơ, nguy cơ tiềm ẩn xuất phát từ đâu. Nguy cơ tiềm ẩn có thể là người đi bộ sang đường, phương tiện tăng tốc bất ngờ, phương tiện bị khuất tầm nhìn... Ví dụ, phần Nguy cơ tiềm ẩn trong tình huống 5 của Sổ tay được giải thích như sau: “Người điều khiển mô tô không làm chủ tốc độ, khó xử lý khi chuyển hướng, dẫn đến lấn sang làn đường ngược chiều”.

3.3. Phần mô tả nguy hiểm, hình ảnh nguy hiểm

Khi chủ thể điều khiển mô tô lưu thông như tình huống đã nêu và với những nguy cơ tiềm ẩn có thể xuất hiện, thông qua thực tế các tai nạn đã phân tích được, tác giả trình bày cho người đọc những va chạm có thể xảy ra cho người lái xe trong giao lộ. Những va chạm này được minh họa bằng hình ảnh thể hiện chi tiết vị trí các phương tiện trong giao lộ, như minh họa ở Hình 3.3. Trong đó, vị trí nguy hiểm được thể hiện bởi các va chạm có thể xảy ra giữa người điều khiển mô tô và các phương tiện khác trong giao lộ.

Hình 3.3: Hình ảnh minh họa của tình huống rẽ phải tốc độ cao vào đường nhánh

 3.4. Phần hướng dẫn lưu thông an toàn đối với tình huống

Từ những nguy cơ tiềm ẩn, nguy hiểm tại giao lộ trong tình huống lưu thông cụ thể, tác giả đưa ra các chỉ dẫn cho người điều khiển mô tô khi lưu thông đến giao lộ và gặp tình huống như trên. Cơ sở để đưa ra các hướng dẫn này là dựa trên Luật Giao thông đường bộ, lý thuyết dòng xe, nguyên tắc lưu thông trên đường, nguyên tắc chung khi lưu thông đến giao lộ. Ví dụ, trong một tình huống của Sổ tay, phần hướng dẫn lưu thông an toàn được thể hiện như sau: “Để an toàn khi rẽ phải vào đường phụ, đường nhánh, bạn cần:

- Giảm tốc độ khi đến giao lộ và khi chuyển hướng; quan sát trên các hướng (phía trước, phía sau qua gương chiếu hậu); ưu tiên các phương tiện trên đường chính;

- Đảm bảo an toàn về khoảng cách ® Bật đèn báo hiệu, chuyển hướng từ từ;

- Tiếp tục quan sát khi chuyển hướng.

4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Thông qua phân tích các dữ liệu về TNGT, hệ thống hóa các tình huống tai nạn tại giao lộ, tác giả đã thiết kế Sổ tay nâng cao nhận thức về các mối nguy hiểm tại giao lộ bao gồm 24 tình huống. Sổ tay được trình bày có bố cục khoa học về nội dung, ấn tượng về hình thức nhằm tác động trực quan đến người đọc. Sổ tay sẽ giúp người điều khiển mô tô nâng cao nhận thức về các mối nguy hiểm tại giao lộ, nâng cao kinh nghiệm trong quá trình lưu thông qua giao lộ, từ đó góp phần kéo giảm TNGT tại Việt Nam.

Để Sổ tay phát huy hiệu quả, tác giả khuyến nghị cần phổ biến Sổ tay đến người tham gia giao thông, đặc biệt là những người mới thi lấy bằng lái xe, có ít kinh nghiệm trong giao thông bằng xe máy. Trong đó, phương pháp phổ biến Sổ tay cần được thực hiện thông qua nhiều hình thức khác nhau tương ứng với từng đối tượng người lái xe. Việc chuyển đổi thiết kế để phổ biến Sổ tay này thông qua phương tiện truyền hình, Internet cần được thực hiện để Sổ tay được nhiều người tiếp cận. Hiện tại, Sổ tay có thể tải về tại https://drive.google.com/file/d/0B_w0kgIBk7NjU1ZYZmxwc25KbW8/view?usp=sharing. Bên cạnh đó, tác giả cũng sẽ tiếp tục nghiên cứu hiệu quả của Sổ tay khi được phổ biến dưới các hình thức/phương tiện khác nhau trong việc nâng cao kiến thức, kỹ năng lưu thông qua giao lộ của người lái xe hai bánho

Tài liệu tham khảo

 [1]. Cục Cảnh sát, Tình hình TNGT năm 2015.

 [2]. Báo cáo ATGT TP. Hồ Chí Minh năm 2012 và nhiệm vụ trọng tâm năm 2013 trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.

 [3]. Ủy ban ATGT Quốc gia, Cẩm nang Lái xe mô tô, xe máy an toàn.

 [4]. Tiêu chuẩn thiết kế đường ô tô TCVN4054 - 2005.

 [5]. Luật Giao thông đường bộ năm 2008.

 [6]. Văn Hồng Tấn và Nguyễn Hồ Trung, Nghiên cứu mô hình dự báo mức độ nghiêm trọng TNGT dựa theo các nhân tố chính, Tạp chí Phát triển KH&CN, tập 17, số K3-2014.

 [7]. The Federal Highway Aministration (11/2005), Driver attitudes and behaviors at intersections and potential effectiveness of engineering countermeasures, FHWA-HRT-05-078.