Tổ chức công tác trao đổi toa xe hàng giữa các công ty vận tải đường sắt

ThS. NCS. NGUYỄN TIẾN QUÝ Trường Đại học Giao thông vận tảI

TÓM TẮT: Bài báo nghiên cứu các vấn đề cần giải quyết khi tổ chức thực hiện công tác trao đổi toa xe hàng, đó là: Xây dựng các quy chế, quy định, tổ chức bộ máy giao tiếp, xây dựng phương án trao đổi toa xe hàng và lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng tối ưu; phải dựa trên các nguyên tắc đảm bảo tính định hướng, tuân thủ các quy định của pháp luật, dựa trên cơ sở khoa học, có tính kế thừa, thiết kế hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho công tác trao đổi toa xe hàng, chú ý đến công tác đào tạo nguồn nhân lực và đạt được hiệu quả kinh tế.

TỪ KHÓA: Trao đổi toa xe hàng.

Abstract: The paper studies issues that need to be solved while organizing wagons exchange, these include building regulations, rules, organizing communcative mechanisms, building wagons exchange method, and choosing optimal method for wagons exchange; must be based on principles that ensure direction, compliance with the law, based on scientific basis, inheritance, design infrastructure system for the wagons exchange, pay attention to the training of human resources and achieve economic efficiency.

Keywords: Exchanging freight cars.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Trước sự tự do hóa ngành Đường sắt, trong tương lai sẽ xuất hiện nhiều công ty vận tải đường sắt, nhiều chủ sở hữu toa xe hàng. Để thực hiện công tác vận chuyển hàng hóa, các công ty vận tải đường sắt phải kết hợp với nhau trong việc sử dụng quỹ toa xe chung, đặt ra vấn đề trao đổi toa xe hàng giữa các công ty vận tải đường sắt cũng như xây dựng các quy chế, các quy định, tổ chức bộ máy giao tiếp, xây dựng phương án và lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng tối ưu.

Tuy nhiên, công tác trao đổi toa xe hàng giữa các công ty vận tải đường sắt không phải lúc nào cũng thuận tiện và đơn giản. Có nhiều tình huống phức tạp đã xảy ra như việc gửi toa xe sau khi đã dỡ hàng xong không gửi xe về cho công ty vận tải đường sắt sở hữu chúng. Các toa xe của công ty vận tải đường sắt này bị hỏng trên địa phận của công ty vận tải đường sắt khác. Những chậm chạp trong thanh toán tiền thuê toa xe, những nhầm lẫn trong quá trình kiểm đếm, giao tiếp toa xe… Công tác xây dựng các phương án cũng như tiêu chí lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng không thống nhất giữa các ban sản xuất… Tất cả những điều trên dẫn đến công tác trao đổi toa xe hàng không đạt hiệu quả như mong đợi.

Việc trên do nhiều nguyên nhân, mà nguyên nhân chủ yếu là thiếu những nguyên tắc cơ bản để trong việc tổ chức công tác trao đổi toa xe hàng. Chính vì vậy, để tránh sự tùy tiện trong tổ chức công tác trao đổi toa xe, cần phải nghiên cứu các nguyên tắc trao đổi toa xe hàng.

2. NỘI DUNG

Để tổ chức tốt công tác trao đổi toa xe hàng từ xây dựng hệ thống quy chế, quy định, tổ chức bộ máy giao tiếp, xây dựng và lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng tối ưu thì phải xây dựng các nguyên tắc cơ bản trong công tác trao đổi toa xe hàng như sau:

- Phải tuân theo chính sách của Nhà nước về phát triển đường sắt cũng như các nguyên tắc cơ bản quy định trong Luật Đường sắt, các quy định của ngành Đường sắt;

- Công tác trao đổi toa xe hàng phải dựa trên các cơ sở khoa học trong cả lý luận và thực tiễn sản xuất;

- Kế thừa các kinh nghiệm về công tác trao đổi toa xe hàng ở các giai đoạn trước;

- Thiết kế hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ công tác trao đổi toa xe hàng;

- Chú ý đến đào tạo nguồn nhân lực cho công tác trao đổi toa xe hàng;

- Công tác trao đổi toa xe hàng phải hiệu quả kinh tế.

Cùng với việc xây dựng các nguyên tắc cần phải nghiên cứu, hiểu được các nguyên tắc, từ đó vận dụng trong việc tổ chức công tác trao đổi toa xe hàng:

- Phải tuân theo chính sách của Nhà nước về phát triển đường sắt cũng như các nguyên tắc cơ bản quy định trong Luật Đường sắt, các quy định của ngành Đường sắt.

+ Các chính sách của Nhà nước bao gồm: Ưu tiên nguồn lực cho phát triển đường sắt (ưu tiên về đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt, dành quỹ đất); khuyến khích hỗ trợ tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào phát triển đường sắt; bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp pháp cho các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài đầu tư, kinh doanh đường sắt. Các nguyên tắc trong Luật Đường sắt bao gồm: Bảo đảm hoạt động GTVT đường sắt được thông suốt, trật tự, an toàn, chính xác, hiệu quả; điều hành thống nhất, tập trung; đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các tổ chức, cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt... Việc tuân thủ chính sách của Nhà nước, Luật Đường sắt trên sẽ đảm bảo sự công bằng minh bạnh, là cơ sở thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư cho đường sắt. Tuy vậy, muốn thực hiện tốt nguyên tắc trên thì Nhà nước, ngành Đường sắt cần phải xây dựng hệ thống các văn bản hướng dẫn cụ thể hóa các chính sách, Luật Đường sắt để các công ty, doanh nghiệp, các thành phần kinh tế có thể tham gia thị trường kinh doanh đường sắt dễ dàng và đúng pháp luật.

+ Phải tuân thủ các văn bản, quy định, quy chế... của ngành Đường sắt. Các văn bản về khai thác mạng lưới đường sắt (Quy chuẩn quốc gia về khai thác đường sắt); các văn bản quy định về phương tiện vận tải đường sắt (các quy định cho đầu máy, toa xe, phương tiện cứu hộ cứu nạn); văn bản quy định về kinh doanh vận tải đường sắt, quy chế công tác trao đổi toa xe, quy định về giao nhận phụ tùng toa xe, quy định về trông coi bảo vệ toa xe hàng, quy trình khám chữa toa xe... Ngành Đường sắt là lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, do vậy các công ty vận tải đường sắt ngoài chấp hành nghiêm chỉnh các nguyên tắc trong chính sách, pháp luật của Nhà nước, các công ty vận tải đường sắt phải chấp hình các quy định của ngành Đường sắt, đảm bảo tạo ra sân chơi công bằng cho các công ty vận tải đường sắt.

- Công tác trao đổi toa xe hàng phải dựa trên các cơ sở khoa học trong cả lý luận cũng như thực tiễn sản xuất. Để được Nhà nước ủng hộ về chính sách, pháp luật, các công ty vận tải đường sắt tham gia trao đổi toa xe hàng thì ngành Đường sắt phải xây dựng được hệ thống cơ sở lý luận chứng minh việc các bên tham gia công tác trao đổi toa xe hàng là tất yếu, để khai thác hiệu quả quỹ toa xe hàng, tiết kiệm nguồn lực cho xã hội. Sau khi đã xây dựng cơ sở lý luận, ngành Đường sắt xây dựng các quy định, quy chế, tổ chức bộ máy giao tiếp, xây dựng các quy trình giao tiếp, xây dựng và lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng tối ưu. Các cơ sở lý luận này được ứng dụng vào thực tiễn sản xuất để kiểm tra tính đúng đắn và luôn luôn được đổi mới phù hợp với thực tiễn sản xuất.

- Kế thừa kinh nghiệm về công tác trao đổi toa xe hàng ở các giai đoạn trước:

+ Ở mỗi giai đoạn phát triển của ngành Đường sắt phù hợp với điều kiện kinh tế, công nghệ cũng như trình độ phát triển nhất định. Mô hình tổ chức của ngành Đường sắt luôn thay đổi phù hợp với điều kiện kinh tế, công nghệ trên. Với mỗi mô hình tổ chức của ngành Đường sắt làm nảy sinh các hình thức trao đổi toa xe hàng tương ứng. Cách giải quyết vấn đề công tác trao đổi toa xe hàng cũng khác nhau ở mỗi mô hình, giai đoạn. Với mỗi cách giải quyết vấn đề công tác trao đổi toa xe hàng ở mỗi mô hình, giai đoạn khác nhau đều có những ưu điểm và nhược điểm. Các nhược điểm về công tác trao đổi toa xe hàng ở giai đoạn trước cần phải nghiên cứu rút kinh nghiệm, khắc phục và các ưu điểm cần phải được phát huy làm tốt hơn nữa. Tức là, công tác trao đổi toa xe hàng luôn luôn kế thừa các kinh nghiệm sản xuất, khoa học cũ để tiếp tục hoàn thiện bổ sung công tác trao đổi toa xe hàng ở giai đoạn tiếp theo, phù hợp với sự phát triển của thực tiễn sản xuất.

+ Việc kế thừa này cũng đỡ gây ra sự xáo trộn đột ngột quá trình sản xuất của ngành Đường sắt, giúp cho CB, CNV dần dần thích ứng với các quy định, quy chế, điều kiện sản xuất mới.

- Thiết kế cơ sở hạ tầng phục vụ công tác trao đổi toa xe hàng: Công tác trao đổi toa xe chỉ được thực hiện tốt khi cơ sở hạ tầng phục vụ công tác trao đổi toa xe hàng được thiết kế một cách bài bản và đồng bộ. Từ hệ thống nhà ga, trạm giao tiếp, hệ thống đường giao tiếp, các hệ thống điều hành vận tải, hệ thống theo dõi toa xe hàng, đoàn tàu, hệ thống thống kê thời gian sử dụng toa xe, hệ thống kiểm tra, giám sát. Tất cả phải được thiết kế đồng bộ, trên cơ sở tạo điều kiện thuận lợi nhất cho CB, CNV thực hiện công tác trao đổi toa xe hàng, từ đó nâng cao năng lực điều hành cũng như minh bạch công tác trao đổi toa xe hàng.

- Chú ý đến đào tạo nguồn nhân lực cho công tác trao đổi toa xe hàng. Toàn bộ quá trình từ xây dựng hệ thống văn bản (các quy định, quy chế) đến triển khai thực hiện, kiểm tra giám sát quá trình trao đổi toa xe hàng đều có sự tham gia của con người, cụ thể ở đây là các CB, CNV ngành Đường sắt. CB, CNV điều hành vận tải không có chuyên môn vững, kinh nghiệm trong công tác trao đổi toa xe hàng sẽ không điều phối hợp lý quá trình trao đổi toa xe, làm giảm hiệu quả công tác khai thác toa xe hàng, tăng chi phí khai thác, tăng giá thành, tăng giá cước và làm giảm khả năng cạnh tranh của các công ty vận tải đường sắt. Hơn nữa, CB, CNV điều hành lại không khách quan, tiêu cực trong điều hành ưu tiên công ty này, không ưu tiên công ty khác, sẽ làm xung đột lợi ích giữa các công ty vận tải đường sắt. CB, CNV thực thi quá trình giao tiếp toa xe ở ga giao tiếp, thống kê thời gian thuê toa xe... chuyên môn yếu, không thực hiện tốt nhiệm vụ của mình cũng có thể gây ảnh hưởng đến lợi ích của các công ty. Do vậy, phải coi con người là trung tâm của công tác trao đổi toa xe hàng, từ đó có phương án đào tạo, bồi dưỡng CB, CNV, xây dựng nguồn nhân lực có chất lượng cao làm công tác trao đổi toa xe hàng.

- Công tác trao đổi toa xe hàng phải hiệu quả kinh tế:

+ Trong nền kinh tế thị trường, các công ty vận tải đường sắt luôn mong muốn mở rộng và phát triển kinh doanh, nhưng họ luôn bị hạn chế về nguồn lực, đặc biệt là kinh phí để đầu tư toa xe hàng. Bên cạnh đó, các công ty vận tải đường sắt khác nhau đầu tư toa xe hàng, hoạt động độc lập với nhau, gây lãng phí rất lớn cho xã hội. Nếu như họ hợp tác với nhau trong việc sử dụng chung quỹ toa xe hàng sẽ giúp cho các công ty vận tải đường sắt tiết kiệm được nguồn lực đầu tư, tăng hiệu quả công tác đầu tư, tận dụng được nguồn lực của các công ty vận tải đường sắt khác. Tuy vậy, khi các công ty vận tải đường sắt phối hợp với nhau thì sẽ xảy ra các vướng mắc về xung đột lợi ích. Như trong công tác phân công toa xe ở những thời kỳ cao điểm khi các công ty vận tải đường sắt đều cần toa xe hàng, phát sinh tiêu cực trong công tác điều hành vận tải đường sắt.

Để đảm bảo tính khách quan, cân bằng lợi ích giữa các bên, trước hết các công ty vận tải đường sắt phải có trách nhiệm với nhau trong việc phối hợp, điều hành. Mỗi thành viên tham gia đều phải hiểu biết và quan tâm đến lợi ích cũng như công việc của các thành viên. Kinh nghiệm trong công tác điều hành của ngành Đường sắt đã chỉ ra rằng, phải thành lập một ban, trung tâm điều hành chung về công tác trao đổi toa xe, độc lập với các công ty vận tải đường sắt. Ban hoặc trung tâm này phải điều hành đảm bảo loại bỏ vận tải bất hợp lý trong công tác điều rỗng, các dồn dịch không cần thiết ở các ga, vận chuyển ngược chiều, chuyển tải hàng hóa gây lãng phí giờ xe, kiểm tra và xác định toa xe phù hợp với loại hàng. Điều xe đúng chủng loại, phù hợp với loại hàng để tận dụng triệt để dung tích, tải trọng toa xe, nâng cao trọng tải tĩnh của toa xe; đưa tra các giải pháp rút ngắn thời gian quay vòng toa xe, từ đó nâng cao năng lực vận chuyển, tiết kiệm được chi phí khai thác, tiết kiệm được chi phí đầu tư mua sắm, bảo dưỡng sửa chữa và giảm vốn lưu động cho các công ty vận tải đường sắt, đồng thời là trọng tài phân xử các tranh chấp của các công ty vận tải đường sắt.

+ Khi thực hiện tốt công tác trao đổi toa xe hàng làm cho quá trình vận tải hợp lý hơn, giảm chi phí đầu tư toa xe, giảm chi phí bảo dưỡng sửa chữa, giảm chi phí vận tải, giảm giá thành vận tải, giảm giá cước vận tải; làm cho quá trình vận chuyển hàng hóa của chủ hàng được dễ dàng thuận lợi; nâng cao chất lượng phục vụ của ngành Đường sắt, nâng cao năng suất lao động, từ đó đem lại hiệu quả kinh tế quả kinh tế cho các công ty vận tải, cho ngành Đường sắt, cho Nhà nước và cho toàn xã hội. Nguyên tắc hiệu quả kinh tế là nguyên tắc quan trọng trong công tác trao đổi toa xe hàng hiện nay.

Như vậy, khi xây dựng các quy chế, thiết kế hệ thống văn bản, tổ chức bộ máy công tác trao đổi toa xe, tổ chức công tác giao tiếp ở ga giao tiếp, xây dựng các phương án trao đổi toa xe hàng cũng như lựa chọn phương án tối ưu, cần phải tuân thủ các nguyên tắc trên.

3. KẾT LUẬN

Trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản trên, ngành Đường sắt xây dựng các quy chế trao đổi toa xe hàng (quy chế về giao tiếp, vận dụng, bảo dưỡng sửa chữa, bồi thường toa xe khi mất mát; các quy chế về thanh toán tiền thuê toa xe, sửa chữa toa xe và các loại tiền phạt); thiết kế hệ thống văn bản (xây dựng các quy trình phối hợp, xây dựng các hợp đồng kinh tế), tổ chức bộ máy trao đổi toa xe hàng cũng như giao tiếp toa xe ở ga giao tiếp, xây dựng các quy trình giao tiếp toa xe; xây dựng các phương án trao đổi toa xe hàng cũng như xây dựng mô hình toán học lựa chọn phương án trao đổi toa xe hàng tối ưu.

Tài liệu tham khảo

[1]. Nghị định thư Hội nghị Đường sắt biên giới giữa Bộ GTVT Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam và Bộ Đường sắt Nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa lần thứ 40.

[2]. Quốc hội Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam (2007), Luật Đường sắt, NXB. GTVT, Hà Nội.

[3]. Thủ tướng Chính phủ (2015), Quyết định phê duyệt điều chỉnh chiến lược phát triển GTVT đường sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050.

[4]. Tổ chức Hợp tác Đường sắt OSZD, Hiệp định về quy tắc sử dụng toa xe trong liên vận quốc tế (PPV), Hiệp định liên vận hàng hóa đường sắt quốc tế (SMGS), năm 1994.

[5]. Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (2016), Thỏa thuận hợp tác tổ chức vận tải đường sắt số 20/TTHTTCVT.