BOT Cai Lậy: Nhìn từ câu chuyện pháp lý

Sau hơn 5 năm tạm dừng thu phí để xử lý các vấn đề còn vướng mắc, bất cập theo chỉ đạo của Chính phủ và các cơ quan liên quan, dự án đầu tư dự án xây dựng công trình QL1 đoạn tránh TX. Cai Lậy và tăng cường mặt đường đoạn Km 1987+560 - Km 2014+000 (dự án BOT Cai Lậy - PV) sẽ chính thức thu phí trở lại từ ngày 7/10/2022.

Để làm rõ vấn đề pháp lý trong quá trình đầu tư và những công việc nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án đã thực hiện theo yêu cầu của cấp có thẩm quyền trong suốt thời gian qua, Tạp chí Giao thông vận tải khởi đăng loạt bài: "BOT Cai Lậy: Nhìn từ câu chuyện pháp lý".

Bài 1: Lật giở hồ sơ pháp lý đầu tư dự án

Vài năm qua, trong dư luận xã hội có nhiều ý kiến bày tỏ băn khoăn về tính pháp lý trong việc đầu tư dự án BOT Cai Lậy. Thậm chí, nhiều người còn băn khoăn về việc đặt trạm thu phí trên QL1 có đảm quy định? Lật giở hồ sơ dự án, Tạp chí Giao thông vận tải tìm kiếm câu trả lời sự thật là thế nào?

Lựa chọn phương án đầu tư tối ưu

Theo hồ sơ PV Tạp chí Giao thông vận tải có được, trước tình hình đoạn tuyến QL1 qua thị trấn Cai Lậy (nay là TX.Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang) sau nhiều năm khai thác đã xuống cấp nghiêm trọng, thường xuyên xảy ra ùn tắc và tai nạn giao thông, năm 2009, Bộ GTVT đã giao Tổng cục Đường bộ VN nghiên cứu đầu tư xây dựng tuyến tránh Cai Lậy để "chia lửa" cho tuyến QL1.

Tuy nhiên, do nguồn vốn Nhà nước thời điểm đó rất khó khăn nên sau hơn 4 năm nghiên cứu dự án vẫn không thể triển khai. Đến năm 2013, trên cơ sở kiến nghị của UBND tỉnh Tiền Giang tại Văn bản 3901 ngày 30/8/2013, Bộ GTVT đã giao các cơ quan tham mưu chuyển hướng nghiên cứu triển khai dự án tuyến tránh Cai Lậy bằng hình thức huy động vốn xã hội hóa, loại hợp đồng BOT.

Đại diện tư vấn lập dự án cho biết, năm 2013, khi tiến hành nghiên cứu, đơn vị đã đưa ra hai phương án xây dựng tuyến QL1 đoạn qua thị trấn Cai Lậy theo hình thức BOT. Thứ nhất, tiến hành mở rộng QL1 đoạn qua thị trấn Cai Lậy với quy mô 6 làn xe (không làm tuyến tránh), trạm thu phí hoàn vốn đặt trên QL1. Nếu làm theo phương án này, khi đó tuyến đường sẽ mở rộng qua thị trấn Cai Lậy, khối lượng GPMB rất lớn khi hàng trăm hộ dân bị giải tỏa trắng, tổng mức đầu tư lên tới hơn 2.000 tỷ đồng, dẫn tới chi phí của người dân và doanh nghiệp bỏ ra để trả phí khi qua trạm thu phí sẽ cao và thời gian hoàn vốn dự án cũng bị kéo dài.

Phương án thứ hai, xây dựng QL1 đoạn tránh thị trấn Cai Lậy, kết hợp tăng cường mặt đường đoạn Km 1987+560 - Km 2014+000. Thực hiện phương án này, khối lượng GPMB sẽ ít hơn do tuyến đường xây dựng mới sẽ không đi qua khu dân cư đô thị, kết hợp tăng cường mặt đường QL1 đoạn Km 1987+560 – Km 2014+000 không phải GPMB. Tổng mức đầu tư của dự án khoảng gần 1.400 tỷ đồng, thời gian thu phí dự án sẽ ngắn hơn so với phương án 1.

"Thực hiện phương án hai sẽ giảm được tổng mức đầu tư dự án, hơn nữa sẽ khắc phục được tình trạng ùn tắc và TNGT trên QL1 đoạn qua thị trấn Cai Lậy, bởi tuyến tránh được xây dựng mới sẽ chia bớt lưu lượng cho QL1. Tốc độ đi qua tuyến tránh cũng nhanh hơn so với đi qua QL1 vì không có dân cư.

Đồng thời, việc kết hợp tăng cường mặt đường đoạn Km 1987+560 – Km 2014+000 sẽ nâng cao năng lực thông hành, cải thiện điều kiện khai thác, khắc phục TNGT của QL1 hiện hữu", đại diện đơn vị tư vấn nói và cho biết, sau khi Bộ GTVT có văn bản lấy ý kiến về các phương án, tỉnh Tiền Giang đã có văn bản thống nhất lựa chọn phương án đầu tư xây dựng tuyến tránh thị trấn Cai Lậy, kết hợp tăng cường mặt đường đoạn Km 1987+560 - Km 2014+000.

Quy trình bài bản, chặt chẽ

Theo thông tin của Tạp chí Giao thông vận tải, để đảm bảo quy trình đầu tư dự án theo hình thức BOT tuân thủ đúng các quy định của pháp luật, ngày 28/10/2013, Bộ GTVT ban hành Văn bản 11547 (gửi Đoàn ĐBQH tỉnh Tiền Giang), Văn bản 11548 (gửi HĐND tỉnh Tiền Giang) và Văn bản 11549 (gửi UBND tỉnh Tiền Giang) xin ý kiến thống nhất vị trí trạm thu phí hoàn vốn dự án đầu tư xây dựng QL1 đoạn tránh thị trấn Cai Lậy (nay là TX. Cai Lậy) theo hình thức BOT, kèm theo nội dung kết hợp tăng cường mặt đường QL1 qua thị trấn Cai Lậy (nay là TX. Cai Lậy). Trong các văn bản, Bộ GTVT nêu rõ, để hoàn vốn cho dự án, Bộ GTVT đã nghiên cứu hai phương án đặt trạm thu phí cho dự án.

Thứ nhất, trạm thu phí đặt trên QL1 (khoảng Km 1999+900, xã Phú An, huyện Cai Lậy); đồng thời với việc xây dựng tuyến tránh sẽ kết hợp tăng cường mặt đường, sửa chữa hệ thống thoát nước dọc QL1 đoạn qua thị trấn Cai Lậy. Với phương án này sẽ đảm bảo thời gian hoàn vốn và hiệu quả tài chính cho dự án (thời gian thu phí khoảng 10 năm); giảm ùn tắc và TNGT trên QL1 do lưu lượng xe được phân bổ cho cả hai tuyến QL1 và tuyến tránh, góp phần chỉnh trang đô thị thị trấn Cai Lậy. "Tuy nhiên, việc đặt trạm thu phí trên QL1 cần phải có sự ủng hộ của các cấp chính quyền, HĐND, Đoàn ĐBQH của tỉnh Tiền Giang", Văn bản của Bộ GTVT nêu rõ.

Thứ hai, trạm thu phí đặt trên tuyến tránh Cai Lậy. Phương án này có ưu điểm là chỉ thu phí phương tiện tham gia lưu thông trên tuyến tránh, không thu phí các phương tiện đi vào nội thị Cai Lậy. Tuy nhiên, phương án này sẽ không hạn chế được phương tiện đi qua QL1 hiện tại do tránh trạm thu phí, dẫn tới tình trạng tiếp tục gây ùn tắc và TNGT trên tuyến QL1 qua thị trấn Cai Lậy. Đồng thời, hiệu quả tài chính dự án rất thấp (thời gian thu phí trên 30 năm), không thu hút được nhà đầu tư và không thực hiện được việc nâng cấp mặt đường, sửa chữa hệ thống thoát nước trên QL1 qua Cai Lậy.

Trên cơ sở ý kiến thống nhất của các cơ quan chức năng tỉnh Tiền Giang và ý kiến chấp thuận chủ trương đầu tư dự án theo hình thức BOT của Thủ tướng Chính phủ tại Văn bản 1908 ngày 11/11/2013, Bộ GTVT đã phê duyệt quyết định đầu tư dự án xây dựng công trình QL1 đoạn tránh TX. Cai Lậy và tăng cường mặt đường đoạn Km 1987+560 - Km 2014+000 tại Văn bản 4173 ngày 19/12/2013.

Theo đó, dự án có tổng chiều dài 38,5km, tổng mức đầu tư hơn 1.398 tỷ đồng, bao gồm hai hợp phần: Hợp phần 1 - Cải tạo, tăng cường mặt đường QL1 dài 26,4km, sửa chữa 14 cầu và lắp đặt hệ thống thoát nước trên tuyến; Hợp phần 2 - Xây dựng tuyến tránh TX. Cai Lậy dài 12,1km. Vị trí trạm thu phí dịch vụ để hoàn vốn dự án đặt tại Km 1999+900, QL1.

Dịch chuyển 600m trạm thu phí trên QL1 vì vướng mặt bằng

Theo tài liệu của Tạp chí Giao thông vận tải, trong quá trình dự án đang triển khai xây dựng, do vướng mắc về mặt bằng tại khu vực được xác định xây dựng trạm thu phí (Km 1999+900) nên UBND tỉnh Tiền Giang đã có văn bản đề nghị Bộ GTVT thay đổi vị trí đặt trạm thu phí về vị trí Km 1999+300, QL1.

Cụ thể, trong Văn bản 4717 ngày 2/10/2015, UBND tỉnh Tiền Giang cho biết, tại vị trí xây dựng trạm thu phí (Km 1999+900) đang gặp khó khăn về vấn đề GPMB do các hộ dân chưa đồng thuận, vẫn tiếp tục khiếu nại về GPMB dự án mở rộng QL1 trước đây, nên việc giải quyết đền bù cho dân để bàn giao mặt bằng thi công trạm thu phí sẽ kéo dài thời gian, không đảm bảo tiến độ dự án.

"Nhằm đảm bảo tiến độ hoàn thành dự án theo kế hoạch, địa phương đã phối hợp với nhà đầu tư khảo sát hiện trường và thống nhất di dời trạm thu phí đến vị trí mới tại Km 1999+300, QL1. Tại vị trí này, việc GPMB sẽ thuận lợi hơn, giảm thiệt hại cho người dân và giảm chi phí đầu tư cho dự án", Văn bản của UBND tỉnh Tiền Giang nêu.

Trước đề xuất của UBND tỉnh Tiền Giang, ngày 26/10/2015, Bộ GTVT có Văn bản 14245 đề nghị Bộ Tài chính thống nhất vị trí đặt trạm thu phí tại Km 1999+300, QL1 theo đề nghị của UBND tỉnh Tiền Giang.

Trả lời Bộ GTVT, tại Văn bản 17593 ngày 26/11/2015, Bộ Tài chính khẳng định: "Để đảm bảo phương án tài chính của dự án, việc đặt một trạm thu phí trong phạm vi dự án để hoàn vốn nhà đầu tư là phù hợp. Vị trí cụ thể Bộ GTVT xem xét, quyết định, phù hợp với các quy định hiện hành".

Trên cơ sở đó, ngày 4/12/2015, Bộ GTVT ban hành Văn bản 16189 chấp thuận vị trí đặt trạm thu phí để hoàn vốn cho dự án BOT Cai Lậy tại Km 1999+300, QL1 (vị trí trạm thu phí trên QL1 hiện nay) theo đề xuất của UBND tỉnh Tiền Giang.

Như vậy, với những thông tin minh bạch trên, việc các cơ quan có thẩm quyền lựa chọn phương án vừa làm tuyến tránh vừa tăng cường mặt đường QL1 và đặt trạm thu phí tại Km 1999+300, QL1 (vị trí trạm thu phí trên QL1 hiện nay) là phù hợp với các quy định của pháp luật tại thời điểm đầu tư xây dựng dự án.