Cần sớm thương mại hoá kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ

Cần cơ chế chính sách để tạo động lực thương mại hóa

Đây là cuộc hội thảo quốc tế do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) phối hợp với Đại sứ quán Australia tại Việt Nam tổ chức với chủ đề: "Thúc đẩy hợp tác viện, trường và doanh nghiệp trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ - Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam".

Báo cáo của Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN (Bộ KH&CN) cho biết, thời gian qua, thị trường KH&CN nước ta đã có bước phát triển và đạt được một số kết quả đáng ghi nhận như nguồn cung hàng hóa đã tăng đáng kể, tốc độ tăng giá trị giao dịch bình quân hằng năm đạt 22%.

Theo ông Phạm Đức Nghiệm, Phó Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN, cần tập trung xây dựng và triển khai đề án thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hoá, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ ngân sách Nhà nước vào sản xuất, kinh doanh.

Việc thí điểm này theo hướng giao quyền sở hữu, quyền sử dụng và trách nhiệm thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ cho tổ chức, cá nhân chủ trì nhiệm vụ KH&CN; toàn bộ lợi nhuận thu được từ thương mại hóa được phân chia hợp lý giữa tổ chức chủ trì và các nhà khoa học/tác giả kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ; viên chức các đơn vị sự nghiệp được phép góp vốn bằng kết quả nghiên cứu/tài sản trí tuệ và tham gia điều hành doanh nghiệp khởi nguồn.

Từ góc độ viện - trường, PGS.TS Nguyễn Văn Tích, Trưởng Ban KH&CN (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cần cho phép Đại học Quốc gia tổ chức thí điểm mô hình phát triển thị trường khoa học công nghệ, trong đó có phát triển nhân lực KH&CN chất lượng cao, đưa các sản phẩm KH&CN vào cuộc sống thông qua triển khai chương trình khoa học và công nghệ phục vụ thu hút đầu tư, phát triển kinh tế ven biển.

Chương trình có sự tham gia của Nhà nước, doanh nghiệp và đại học, từ đó sẽ hình thành hai kết quả quan trọng, đó là: phát triển sản phẩm có khả năng cạnh tranh để xuất khẩu thông qua chuyển giao KH&CN và cơ chế chính sách đối với doanh nghiệp; phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, với các tổ chức mới được hình thành như doanh nghiệp trong trường đại học, nhân lực KH&CN theo lĩnh vực, quỹ đầu tư KH&CN từ doanh nghiệp, môi trường ứng dụng KH&CN…

Theo PGS. Donald Scott Kemiss, chuyên gia về chính sách thương mại hóa kết quả nghiên cứu của chương trình Aus4innovation, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, sáng chế là con đường mà nhiều quốc gia mong muốn. Một số nước như Mỹ, Trung Quốc, Australia... rất chú trọng vào các chương trình thương mại hoá. Tuy nhiên, ở giai đoạn đầu phát triển thị trường KH&CN, vì đặc tính của thị trường hàng hóa khoa học, công nghệ luôn có độ trễ, nên số lượng sáng chế tăng, nhưng khả năng ứng dụng và chất lượng tăng trưởng sẽ chưa tương xứng,... Nhà nước cần kiên trì đầu tư, thành quả sẽ đến sau 5 - 7 năm. Ở giai đoạn đầu phát triển, các quốc gia cũng gặp thực tế tương tự như Việt Nam, doanh nghiệp chưa có thói quen sử dụng dịch vụ tư vấn của các sàn công nghệ, mà tìm kiếm công nghệ qua mạng hoặc mối quen hệ quen biết.

"Ở một số quốc gia đã xây dựng các chính sách "khuyến công nghệ" nhằm tạo cơ hội trao đổi, tìm hiểu giữa các doanh nghiệp, viện trường và các đơn vị chuyển giao thông qua tổ chức trung gian làm cầu nối thông tin. Hoạt động này giúp doanh nghiệp phân tích rõ nhu cầu và khả năng thương mại, trong khi việc tạo nên cung cầu đồng bộ kết hợp sở hữu trí tuệ cho phép trường đại học giữ được lợi nhuận, tạo không gian nghiên cứu, phát triển", PGS. Donald Scott Kemiss chia sẻ.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, GS. Trần Đức Viên (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) đề xuất giao quyền tự chủ thực chất cho các đơn vị nghiên cứu, trong đó cần độc lập tự chủ mô hình quản trị phương thức hoạt động, nhân sự và tự chủ tài chính, đầu tư. "Nếu dựa trên 3 trụ cột gồm thể chế, đầu tư, giao quyền sẽ giúp KH&CN trở thành động lực, đóng góp cho sự phát triển kinh tế nước nhà", ông nói.

Cũng theo GS. Trần Đức Viên nên thí điểm khoán sản phẩm cuối cùng, đặt hàng giao nhiệm vụ theo tiềm lực thế mạnh đơn vị, nhóm tác giả và giảm thủ tục hành chính để hỗ trợ các nhà khoa học. Đặc biệt, cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các trường, dựa trên chỉ số kết quả đầu ra, xây dựng xếp hạng đánh giá các trường đại học, trong đó có các nghiên cứu doanh nghiệp có thể ứng dụng.

Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện Hiệp hội Dệt may Việt Nam đề nghị xem xét điều chỉnh các quy định về quản lý tài sản công liên quan đến thương mại hóa tài sản trí tuệ để các viện nghiên cứu, trường đại học có thể dễ dàng định giá tài sản trí tuệ, phục vụ cho thương mại hóa; sửa các quy định về quản lý tài sản công để có mức hỗ trợ hợp lý cho các đơn vị, cá nhân sử dụng tài sản trí tuệ công hình thành trong quá trình nghiên cứu nhằm khuyến khích đưa nhanh kết quả nghiên cứu vào nền kinh tế; đồng thời xem xét điều kiện để tác giả các nghiên cứu tại các trường đại học, viện nghiên cứu có thể tham gia quản lý, điều hành các doanh nghiệp khoa học công nghệ…

Thấu hiểu nhu cầu của doanh nghiệp để thương mại hóa kết quảnghiên cứu

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt khẳng định: "Phát triển thị trường KH&CN một cách mạnh mẽ là một trong các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế".

Cũng theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, Chiến lược phát triển KTXH 10 năm 2021-2030 đã xác định: "Phát triển mạnh thị trường khoa học, công nghệ gắn với xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về khoa học, công nghệ. Kết nối có hiệu quả các sàn giao dịch công nghệ quốc gia với các trung tâm ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ ở các địa phương. Phát triển mạnh mạng lưới các tổ chức dịch vụ trung gian môi giới, đánh giá chuyển giao công nghệ…".

Qua hội thảo này các nhà khoa học, chuyên gia đề xuất ý kiến, tháo gỡ các vướng mắc để kết hợp hài hòa mục tiêu kinh tế xã hội và mục tiêu khoa học công nghệ trong các đề án phát triển, tạo động lực tăng trưởng mới, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt mong muốn.

Bộ trưởng chia sẻ thêm, trong Hội nghị toàn quốc về "Phát triển thị trường KH&CN đồng bộ, hiệu quả, hiện đại và hội nhập" vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định một trong những quan điểm, định hướng, nhiệm vụ và giải pháp về phát triển thị trường KH&CN là phải lấy nghiên cứu khoa học làm nền tảng, nhà khoa học là động lực và doanh nghiệp là trung tâm, phù hợp với bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế; huy động tối đa nguồn lực từ khu vực tư nhân và quốc tế, đẩy nhanh tốc độ đổi mới sản phẩm và dịch vụ có độ tích hợp cao về công nghệ, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nhanh chóng gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu và chiếm lĩnh thị trường quốc tế.

"Thị trường KHCN ở nước ta là một trong những yếu tố quan trọng trong thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN. Những năm qua, Đảng, Nhà nước luôn quan tâm đầu tư, đã ban hành, triển khai thực hiện nhiều chủ trương, chính sách có liên quan, thị trường KHCN bước đầu được hình thành, phát triển và đã đạt được những kết quả nhất định. Thông qua đó để thị trường này thực sự trở thành con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất biến KHCN thành lực lượng sản xuất chủ lực của xã hội, giúp các doanh nghiệp tạo ra nhiều hàng hoá, dịch vụ mới có hàm lượng khoa học cao, tạo sức cạnh tranh vượt trội của nền kinh tế", Thủ tướng nhấn mạnh.