'Đặc sản' xe Jeepney của Philippines sắp biến mất

Jeepney là phương tiện công cộng phổ biến nhất và là một nét biểu tượng văn hóa nghệ thuật của Philippines. Chúng là những chiếc xe buýt cỡ nhỏ với lớp trang trí rực rỡ bên ngoài và nhiều chỗ ngồi bên trong.

Jeepney được làm từ các xe jeep của quân đội Mỹ để lại từ Thế chiến thứ 2. Tên ''jeepney'' được ghép từ ''jeep'' - xe của quân đội Mỹ và ''jitney'' - nghĩa là xe buýt rẻ tiền. Cũng có ý kiến cho rằng tên jeepney được ghép từ ''jeep'' và ''knee'' - đầu gối vì các hành khách ngồi chạm đầu gối vào nhau.

Ban đầu, những chiếc jeepney hoàn toàn là xe tân trang lại từ những chiếc xe jeep. Sau năm 1953, một công ty chuyên sản xuất jeepney được thành lập tên là Sarao Motor. Lúc khởi đầu, Sarao Motor sử dụng những chiếc xe jeep quân sự của Willys và Ford để cải tiến lại. Dần dần, hãng này chuyển sang sản xuất hoàn toàn với phụ tùng nhập khẩu Nhật Bản.

Những chiếc xe jeepney được xem là biểu tượng văn hóa của Manila nói riêng và Philippines nói chung, tương tự chiếc taxi màu vàng của New York. Ngoài mục đích công cộng, jeepney được sử dụng như phương tiện riêng tư. Nếu là xe riêng, jeepney sẽ được gắn thêm cửa sau và có thêm biển ghi rõ ''xe riêng tư'' ở phía sau.

Đặc điểm tạo nên văn hóa riêng của những chiếc jeepney là những hình vẽ nghệ thuật bên ngoài xe. Những hình vẽ với màu sắc sống động đóng vai trò như người ''phụ lái'' - vẫy chào khách từ xa. Ngoài ra, xe cũng được trang trí với vật liệu như chrome hay những vật dụng kỳ quái để tăng thêm sự chú ý. Hình vẽ Chúa Jesus trên cửa xe một chiếc jeepney là ví dụ điển hình.

Hàng thập kỷ qua, jeepney được xem là phương tiện giao thông công cộng rẻ và phổ thông nhất tại Philippines với hàng triệu lượt sử dụng mỗi năm (chỉ tính riêng tại thủ đô Manila). Tại các vùng quê nghèo, một chiếc jeepney còn có thể vận chuyển ''gấp đôi'' số hành khách quy định.

Tuy nhiên, đó cũng là vấn đề bất cập của jeepney. Từ năm 2020, chính phủ Philippines sẽ loại bỏ hoàn toàn những chiếc jeepney đã quá 15 năm tuổi vì không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải và an toàn cho hành khách. 

Thay vào đó là những chiếc xe buýt nhỏ có trang bị máy điều hòa không khí, chỗ ngồi riêng rộng rãi. Loại xe mới này sẽ được sản xuất đại trà với công nghệ hiện đại, chứ không còn là xe ''độ'' như jeepney. Tuy nhiên, sự ra đi của jeepney sẽ kéo theo sự biến mất của một nét văn hóa đặc trưng của Philippines trong 70 năm qua.

Sự ra đi của jeepney gợi nhớ đến một mẫu xe có mục đích tương tự ở Việt Nam - xe lam. Xuất hiện tại Sài Gòn từ những năm 1960 và nhanh chóng trở thành biểu tượng giao thông của toàn miền Nam. Cũng vì lý do an toàn nên xe lam bị hạn chế và cấm dần từ năm 2004, sau khi Nghị định 23/2004/NĐ-CP được ban hành. Ảnh: YouTube