Nhìn lại mình trong ngày sinh nhật

Sinh nhật lần thứ 55 tạp chí Giao thông vận tải

Ai cũng vui vì trong những ngày này, cả xã hội đều tôn vinh nghề cao quý, động viên người làm báo cống hiến nhiều hơn cho đất nước bằng chính bút lực của mình. Báo chí vẫn chứng minh được “quyền năng” dẫn dắt, định hướng dư luận, góp phần ổn định chính trị, thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển. Báo chí đang đứng trước những cơ hội lớn để khẳng định và phát triển nhưng cũng phải suy ngẫm, trăn trở rất nhiều vì đời sống báo chí tiếp tục gặp nhiều khó khăn. Không chỉ báo in (báo giấy) mà cả báo điện tử đều gặp khó. Trong cái khó ló sự sáng tạo, đã có những cơ quan báo chí (tuy không nhiều) tìm được lối đi riêng có để tiếp tục tồn tại, phát triển, khẳng định thương hiệu, vượt qua thời kỳ “khủng hoảng”. Và trong cái khó cũng bộc lộ hạn chế, tiêu cực của một bộ phận người làm báo.

Mọi người đều dễ thống nhất, báo chí (trong đó có các đài PTTH) ở nước ta những năm qua phát triển khá nhanh về số lượng và loại hình nhưng không tỷ lệ thuận với chất lượng. Trái lại, số lượng quá lớn, chồng chéo và trùng lắp thông tin gây lãng phí nguồn lực đầu tư của xã hội, kìm hãm hiệu quả tuyên truyền. Không ít ấn phẩm báo chí xuất bản ngoài bán, tặng, có thể một số lượng không nhỏ chẳng ai đọc để rồi chuyển thành giấy vụn. Sách cũng vậy, không ít cuốn để trong kho không đến được bạn đọc, hoặc nằm phủi bụi và không có bạn đọc. Sự vượt rào về tôn chỉ, mục đích khá phổ biến ở nhiều ấn phẩm báo chí, trong muôn vàn nguyên nhân có cả động cơ báo chí muốn có bạn đọc, nhất là báo điện tử, trang tin điện tử. Nội dung ấn phẩm này thường tập trung phản ánh mặt trái, tiêu cực đời sống xã hội, đi sâu khai thác những thông tin mà “bộ phận không nhỏ” người nghe, xem, đọc quan tâm: Chuyện giật gân, câu khách, dung tục, những câu chuyện thiên về bạo lực, tình ái, đời tư… Với báo chí, số lượng phát hành, lượng bạn đọc truy cập, ý kiến bình luận, tranh cãi là động lực, điều kiện để có thêm bạn đọc, có lợi nhuận, trong đó có quảng cáo. Lại có những ấn phẩm báo chí được bao cấp từ ngân sách nhà nước, ngân sách đảng đang ít dần bạn đọc bởi sự chậm đổi mới tư duy truyền thông, không có sự cạnh tranh nên thiếu động lực đổi mới hình thức và chất lượng nội dung thông tin. Để thẩm định nhận xét này hãy đến các thư viện, phòng đọc, các sạp báo, quầy sách để tận thấy.

Nhiều thông tin không chính thống trên mạng xã hội tuy nhanh nhạy nhưng thiếu chuẩn xác, không có ý thức chính trị đã cung cấp cho xã hội thông tin gây nhiễu loạn tâm lý, lệch lạc nhận thức, không định hướng được chân, thiện, mỹ. Quản lý báo chí, vì lẽ đó gặp không ít khó khăn, việc quy hoạch báo chí lại càng trở nên cần thiết.

Có lẽ, về cơ bản ai cũng thừa nhận trước thực tế đó quy hoạch lại báo chí cả nước là hợp lý, hợp tình. Cả người thụ hưởng thông tin và làm ra sản phẩm thông tin đều khá thống nhất ở nhận thức chung đó.

Thời gian qua, báo chí đã bộc lộ những yếu kém như xa rời tôn chỉ mục đích, có những người làm báo (không nhiều nhưng cũng không phải cá biệt) động cơ lệch lạc, kể cả người “trong vai” cộng tác viên, phóng viên chưa có thẻ đã có những biểu hiện thiếu vô tư, khách quan ở mức khác nhau trong quá trình tác nghiệp. Mục tiêu của họ là tập trung vào những sơ hở, yếu kém của doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân để khai thác thông tin. Đã xuất hiện sự thỏa hiệp có điều kiện giữa đối tượng được phản ánh và người làm báo để đôi bên cùng có lợi. Ấy là chưa kể việc có ít, nói nhiều, đơm đặt thông tin, hù dọa người khác… Việc quản lý các văn phòng đại diện, phóng viên thường trú ở một số cơ quan báo chí còn chưa được quan tâm đúng mức; sự lỏng lẻo vô hình chung tạo kẽ hở để người làm báo mắc những khuyết điểm dễ gặp - thực dụng, xói mòn đạo đức báo chí; làm cho một bộ phận nhỏ trở thành “con sâu làm rầu nồi canh”. Mặc dù ở Việt Nam không có báo chí tư nhân nhưng tư nhân tham gia vào một hay nhiều khâu xuất bản báo chí (và xuất bản sách) lại rất nhộn nhịp, khá phổ biến. Đã có biểu hiện thao túng, chi phối báo chí theo hướng tiêu cực. Trong trường hợp này, các nhà quản lý còn tỏ ra lúng túng. Nhất là, báo chí khi có sự đầu tư của tư nhân, trong đó có cả nhà đầu tư nước ngoài dưới dạng liên kết, những tình huống phát sinh đang đặt ra cho nhà chỉ đạo, quản lý cần đổi mới tư duy vượt trước và hội nhập về truyền thông. Vì thế, việc quản lý nhân sự, định hướng nội dung sản phẩm báo chí của cơ quan chủ quản sẽ phải đối mặt với những khó khăn mới.

Để báo chí phát triển lành mạnh, đúng hướng, thuận lợi cho công tác quản lý, cần xây dựng lộ trình thích hợp trong việc triển khai quy hoạch. Trước mắt, cần sớm theo dõi sát sao để căn chỉnh lại tôn chỉ, mục đích của từng cơ quan báo chí. Làm tốt việc này, đời sống báo chí, nhất là nội dung tư tưởng sẽ trật tự, kỷ cương. Thứ nữa, trên cơ sở quan điểm, nguyên tắc định hướng quy hoạch, nên nhường quyền để các bộ, ban, ngành và các cơ quan chủ quản báo chí tự rà soát và đề xuất phương án tổ chức lại các đơn vị báo chí của mình. Từ đó, cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí xem xét cho ý kiến về tổ chức bộ máy báo chí thích hợp. Các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí nên đi sát hơn đời sống thực tế của cơ quan báo chí dự kiến sẽ gặp khó khăn trong quá trình sắp xếp lại. Qua đó, nắm bắt sát hơn tâm tư, nguyện vọng, thậm chí cả chuyện “nội tình” để có những quyết định hợp lý, hợp tình. Đương nhiên, luôn lắng nghe, luôn luôn thấu hiểu ý kiến đóng góp từ các cơ quan báo chí trở nên cần thiết để công tác chỉ đạo, triển khai đề án quy hoạch đạt được sự đồng thuận và hiệu quả cao. Tới đây, phần lớn các cơ quan báo chí phải tự cân đối thu chi, tự nuôi mình, thoát ly dần sự bao cấp của ngân sách đảng, Nhà nước, vận hành theo cơ chế thị trường. Vậy nên, vai trò điều hành, chỉ đạo của cơ quan chủ quản với các cơ quan báo chí gặp không ít thách thức, cần thay đổi cơ chế.

Những băn khoăn, trăn trở, cả đồng thuận và lo lắng của người làm báo trước quyết định có tính căn cơ về hệ thống báo chí cả nước là điều dễ hiểu. Đó cũng là sự mong mỏi, đòi hỏi chính đáng của những người làm báo với cơ quan xây dựng, chỉ đạo triển khai đề án quy hoạch báo chí để tạo nên sự đồng thuận cao nhất khi phải sáp nhập, giảm bớt các cơ quan báo chí, thay đổi bộ máy tổ chức liên quan đến việc làm, vị trí lãnh đạo, quản lý của từng cơ quan báo chí cụ thể.

Mỗi người tự nhìn lại mình một cách nghiêm túc để thấy cả cái được, cái tích cực, mặt tồn tại để khắc phục và tự điều chỉnh mình. Phải chăng đó cũng là cách chào đón Ngày sinh nhật mình