Từ cậu bé làm ruộng đến giáo sư nổi tiếng ở Mỹ

Giáo sư Trương Nguyện Thành sinh năm 1961, là con thứ ba trong gia đình nghèo 7 anh chị em. Từ bé Thành được ông bà nội ở Bình Định nhận nuôi vì "vui cửa vui nhà", còn cha mẹ sống Sài Gòn để mưu sinh. Cuộc sống càng thiếu thốn hơn khi cha Thành bị liệt nửa người vào năm 1972. Tất cả khó khăn dồn lên đôi vai của mẹ. Thời gian này, Thành được mẹ đưa từ Bình Định lên Sài Gòn.

Thương mẹ, ngoài giờ học Thành đi bán thuốc lá dạo để có tiền chữa bệnh cho cha và lo cho các em. Dù mới 11 tuổi nhưng từ trưa đến tối Thành đã phải lang thang khắp con đường Sài Gòn, có hôm chịu cảnh dầm mưa dãi nắng, 'tối đâu là nhà, ngủ đâu là giường'. 

Bốn năm sau, gia đình anh chuyển từ Sài Gòn về Lái Thiêu (Bình Dương), với tài sản duy nhất là mảnh ruộng nhỏ và cặp trâu. Từ nghề bán thuốc lá dạo Thành chuyển sang làm thuê cuốc mướn. Cậu bé 15 tuổi có thể làm bất cứ nghề gì để kiếm sống, từ cày bữa, chăn trâu đến trồng khoai. 

Chuyện học hành không được quan tâm vì Thành nghĩ "nhà nghèo kiếm cơm trước đã". So với các bạn cùng trang lứa, từ khuôn mặt đến suy nghĩ Thành đều già dặn hơn. Thay vì vui chơi cùng bạn bè, anh tự nhận nhiệm vụ lo chuyện cơm áo gạo tiền cho mẹ và các em. Chính anh đã tự tay dựng nên ngôi nhà bằng đất trộn rơm để gia đình có chỗ che mưa nắng.

Hồi đó Thành được nhận xét là đứa trẻ tinh nghịch, ngang bướng nhưng trên hết lại là cậu bé hiếu thảo và rất tình cảm. Có lần đứa em bị sốt, sợ mất nước, anh đã chạy sang hàng xóm nhổ củ sắn mà không biết rằng đó là hành động ăn trộm. Thành bị ông chủ vựa sắn bắt, trói và nhốt dù ra sức van xin. 

"Một mình bị trói trong bóng tối, vừa sợ sệt vừa tuyệt vọng, tôi tự hỏi mình đã làm gì mà phải sống khổ thế này. Tôi tự thề với bản thân là phải thành công và nếu thành công, tôi sẽ đem cơ hội đó cho những người khác", anh nhớ lại.

Sau lần đó, Thành chuyên tâm vào việc học hành hơn, nhưng thời gian chính vẫn là đi cày thuê cuốc mướn kiếm sống, môn học khá nhất của Thành là toán. 

Con đường học vấn của Thành chỉ thật sự sang trang mới khi vào năm lớp 12 "lọt vào tầm ngắm" của thầy giáo dạy toán. Trong một buổi học, người thầy này đưa ra vài bài toàn mẹo cho cả lớp, khiến các học sinh giỏi không ai biết. Thành - cậu học sinh "tép riu" gần nhất lớp đứng lên xin trả lời làm thầy và các bạn ngạc nhiên.

Sau đó, thầy gọi cậu học trò nhà nghèo, lười học ở lại và nói: "Em thông minh thế sao không chịu khó học hành". Thành đáp: "Em còn lo đi làm kiếm cơm, nhà nghèo làm gì có tiền mua sách vở thưa thầy". Nghe vậy, thầy giáo đưa cho Thành vài cuốn sách toán và dặn: '"Em cứ đọc sách như đọc truyện. Tháng sau thi học sinh giỏi toàn tỉnh, thầy rất muốn em đi".

Câu nói của thầy khiến Thành bất ngờ vì chưa bao giờ anh nghĩ sẽ nằm trong đội tuyển học sinh giỏi. Bỏ ngoài tai lời thầy, Thành về nhà và lại bắt đầu mưu sinh, phải đến 9h tối, anh mới đốt đèn dầu để đọc sách. Kết quả, anh được thầy chọn vào đội thi toán toàn quốc, nhưng do hạnh kiểm không đạt nên hiệu trưởng không chọn Thành. Thầy giáo dạy toán một lần nữa tự ý cho Thành lên tỉnh học chuyên toán 3 tháng và bất ngờ khi Thành lọt vào top 5. 

Từ đó, anh tự tin hơn vào bản thân và dành nhiều thời gian cho việc học. "Đến giờ tôi vẫn luôn nhớ và cảm ơn người thầy dạy toán, bởi nhờ có ông mà học vấn của tôi đã thay đổi", anh nói.  

Giáo sư Trương Nguyện Thành. Ảnh:bioscience.old.utah.edu

Thi đỗ vào Đại học Bách khoa Sài Gòn nhưng chỉ vài tháng anh bỏ học và cùng hai em trai sang Mỹ năm 1980. Nơi đất khách quê người, lại không biết tiếng Anh, hai anh em phải sống bụi đời, lang thang, tối đến thường chui vào cái miếu để ngủ, có hôm miếu đóng cửa hai anh em phải ngủ bên ngoài sương giá rét. Cứ tối đến, đứa em lại hỏi "Tối nay ngủ đâu anh" khiến lòng anh đau nhói và nghĩ: "Sang đây để chết hay sống". Cho đến một ngày, có gia đình nông dân nhận hai anh em làm con nuôi, họ mới được bữa cơm đàng hoàng.

Để tiếp tục con đường học hành, anh thi vào một trường trung học ở Mỹ. Rào cản ngôn ngữ khiến anh vất vả mãi mới hoàn thành chương trình. Thầy hiệu trường nói cánh cửa đại học với anh rất khó và giới thiệu anh vào làm tại cửa hàng thực phẩm để kiểm tiền được ngay.

"Ở Việt Nam đã là nông dân, sang Mỹ trải qua bao khốn khó, gian nan để rồi làm tại cửa hàng thực phẩm sao", nghĩ vậy anh xin thầy tiếp tục cho học và hứa cố gắng hết sức. Cuối cùng, nghị lực của bản thân cũng giúp anh bước vào năm thứ nhất Đại học North Dakota.

Khác với sinh viên thường làm thêm tại quán bar hoặc làm công việc phục vụ tại quán ăn để có tiền học phí, anh mạnh dạn xin giáo sư được làm trong phòng thí nghiệm - điều mà không phải sinh viên nào cũng dám. Anh còn vay các khoản từ nguồn cho sinh viên và học bổng của Chính phủ để theo đuổi đam mê.

Tốt nghiệp đại học với bằng cử nhân hóa học, anh có 4 bài báo khoa học được đăng trên tạp chí quốc tế uy tín. Tiếp đó, anh học thẳng tiến sĩ và lấy bằng năm 1990, rồi tiếp tục nghiên cứu sau tiến sĩ. Thời gian này anh dành được học bổng của Quỹ khoa học quốc gia cho tiến sĩ trẻ có tiềm năng.

Năm 1992, anh được mời về giảng dạy môn hóa lượng tử tại Đại học Utah. Anh được đánh giá là một trong những nhà khoa học trẻ triển vọng của Mỹ, được cấp bằng giáo sư cao cấp. Từ 1992 đến nay, giáo sư Trương Nguyện Thành có khoảng 200 bài báo được in trên các tạp chí khoa học quốc tế.

Nói về thành công của bản thân, giáo sư Thành cho rằng, bên cạnh khả năng, đam mê, sự quyết tâm và môi trường để phát triển, điều quan trọng là cần nhận thức được cơ hội. "Nếu tôi nghe lời hiệu trưởng làm ở cửa hàng thực phẩm có thể sẽ có xe hơi, nhà to, nhưng tôi chọn thùng sách để theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu. Thật sự tôi đã lựa chọn đúng".

Đúng như tâm nguyện "thành công sẽ về giúp người khác", giáo sư đã trở về Việt Nam, thành lập Viện Khoa học công nghệ tính toán TP HCM hoạt động năm 2009. Anh còn giúp đỡ nhiều sinh viên giỏi từ Việt Nam sang Mỹ du học bằng nguồn từ quỹ nghiên cứu của mình. 

"Thành công là đường đi chứ không phải điểm đích. Muốn thành công thì phải biết trả giá. Tôi không muốn nói tôi đã thành đạt điều gì, chỉ là một con đường mà khi quay lại tôi thấy đi được rất xa rồi" là câu hỏi nổi tiếng giáo sư Thành muốn nhắn nhủ với tất cả các bạn trẻ ở Việt Nam.