Tương lai kinh tế số Việt Nam: Vai trò Thương mại điện tử sau Đại dịch Covid-19

Các đại biểu tham dự buổi tọa đàm trực tuyến

Được gợi ý bởi Ban tổ chức Techfest Vietnam 2021, ba Làng công nghệ gồm Logistech, Fintech, Cybertech đã thảo luận để tìm ý tưởng tổ chức tọa đàm chung. Trong bối cảnh cả nước đang chịu tác động mạnh mẽ của của đại dịch Covid 19, ba Làng thống nhất ý tưởng liên kết các công nghệ liên quan để có thể giải quyết vấn kinh tế, xã hội chung nhằm thúc đẩy nền kinh tế số Việt nam trong điều kiện bình thường mới.

Thương mại điện tử nội địa B2C–tăng trưởng mạnh mẽ

Theo Sách trắng Thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam 2021, doanh thu thương mại điện điện tử B2C (viết tắt của cụm từ Business to Customer) liên tục tăng mạnh trong 5 năm qua. Cụ thể, nếu như năm 2016, con số này mới chỉ đạt 5 tỷ USD thì đến năm 2019, mức doanh thu đã tăng gấp đôi, đạt hơn 10 tỷ USD và năm 2020 là 11,8 tỷ USD, với mức tăng trưởng 18% so với năm trước. Báo cáo kinh tế internet khu vực Đông Nam Á 2020 của Google dự báo thương mại điện tử Việt Nam sẽ đạt khoảng 29 tỷ USD vào năm 2025 với mức tăng trưởng 34% so với năm 2020. Tại tọa đàm, đại diện sàn TMĐT Vỏ sò, bà Nguyễn Thị Thanh Thùy dẫn các số liệu báo cáo kết hợp với quan sát thực tế, khẳng định Đại dịch Covid-19 đã tác động rất lớn và sẽ tiếp tục tác động đến hành vi, tư duy của người tiêu dùng Việt trong tương lai theo hướng thích nghi với các giao dịch trực tuyến. Có thể nói triển vọng tăng trưởng liên tục với 2 con số là rất rõ với thương mại điện tử B2C hiện nay, tuy nhiên nó vẫn cần đầu tư rất lớn và cũng đang chứng kiến sự  cạnh tranh hết sức khốc liệt.

Là quốc gia có mô hình tăng trưởng dựa trên xuất khẩu, Việt Nam đã và đang có nhiều biện pháp xúc tiến thương mại và đầu tư, đưa các doanh nghiệp/ sản phẩm/ thương hiệu Việt tham gia vào các chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị toàn cầu. Phát biểu tại tọa đàm, ông Lê Anh Trung – Chuyên gia xúc tiến thương mại – cho biết trong nhiều năm qua, các cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương tới địa phương, các hiệp hội doanh nghiệp ngành nghề Việt Nam đã có rất nhiều nỗ lực trong việc tìm kiếm thị trường, cơ hội xuất khẩu sản phẩm, xây dựng thương hiệu Việt đồng thời cũng xúc tiến đầu tư vào Việt Nam. Mặc dù vậy, các hoạt động đó còn gặp nhiều khó khăn, và cùng với tác động của Đại dịch Covid-19 thì hoạt động sản xuất, xuất khẩu đang bị đình trệ nghiêm trọng.

Logistics cho thương mại điện tử (E-Logistics) – Những rào cản lớn

Diễn giả khách mời từ VNPost – công ty đang cung cấp dịch vụ logistics hỗ trợ TMĐT lớn nhất Việt Nam hiện nay – Bà Lê Thị Mai Anh, Trưởng phòng Kinh doanh Bưu chính thương mại điện tử cho biết: “Dù nhu cầu liên tục tăng theo đà phát triển của TMĐT, ngoài các áp lực thông thường của cạnh tranh thì hai thách thức đáng lưu ý trong lĩnh vực này là tỷ trọng ứng dụng công nghệ thông tin còn rất thấp – cả về mức độ phổ biến và độ chuyên sâu về nghiệp vụ; và là chưa có hành lang pháp lý cho dịch vụ đang cung cấp”. Bà Mai Anh đề nghị xác định cụ thể khái niệm dịch vụ này là “e-logistics” và nhanh chóng có hành lang pháp lý cho loại hình mới mẻ đó. Trên thực tế, chất lượng dịch vụ và chi phí thực hiện các đơn hàng TMĐT phụ thuộc vào các yếu tố như trình độ chuyên môn, cơ sở vật chất, công nghệ ứng dụng để tạo năng lực của nhà cung cấp dịch vụ. Các cản trở về pháp lý sẽ dẫn tới hàng loạt các hạn chế khác, từ huy động vốn, đào tạo nhân lực, và cả ứng dụng công nghệ.

Hai mô hình chiến lược mới

Điểm nhấn quan trọng tại tọa đàm là phần đề dẫn nêu lên 8 nhân tố tạo lập bình thường mới đối với TMĐT Việt Nam và hai mô hình chiến lược do ông Trần Chí Dũng – Trưởng Ban Công nghệ - Đổi mới Sáng tạo, Hiệp hội doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam, người điều phối chương trình – trình bày.

Mô hình số 1 là Mạng Cung ứng Số (Digital Supply Network, hay DSN) được chính thức phát biểu trong giới chuyên môn vào tháng 3/2018, bởi Deloitte University Press – Hoa Kỳ, với khẳng định sự thay thế của nó cho mô hình Chuỗi cung ứng tuyến tính truyền thống (phát triển trong hai thập niên 2000 và 2010). Nhấn mạnh bằng chứng thực tế là tất cả các nhà quản trị chuỗi cung ứng giỏi nhất thị trường đều không giải quyết được bài toán đứt gãy chuỗi cung ứng của họ do đại dịch Covid-19, chuyên gia cho rằng việc áp dụng nguyên lý mới phát triển từ 2018 sẽ là cách không thể thích hợp hơn vào lúc này.

Với Mô hình số 2, ông Dũng dẫn thông tin từ Ủy ban Châu Âu của Liên hiệp quốc – UNECE –nêu mô hình “Buy – Ship – Pay” (Mua hàng – Vận chuyển – Thanh toán) theo thông lệ quốc tế và được đưa thành tiêu chuẩn bao gồmquy trình nghiệp vụ, dòng luân chuyển thông tin, các tương tác về dữ liệu. Theo UNECE, trước đó, ngay cả tại các nền kinh tế phát triển tại EU, việc không thống nhất mô hình nghiệp vụ, tên gọi, các luồng thông tin, dữ liệu, chứng từ, số lượng các bên liên quan kèm các trách nhiệm pháp lý của họ và đặc biệt là mỗi cụm chức năng lại có các giải pháp công nghệ riêng nên việc tích hợp siêu nền tảng như vậy cực kỳ khó khăn.

Kinh nghiệm Singapore và Quyết tâm của 3 Làng công nghệ

Thông tin về mô hình thành công tại Singapore với Buy-Ship-Pay cũng được ông Trần Chí Dũng chia sẻ, theo đó đã có một Tech Provider tại Singapore nhanh chóng vận dụng mô hình Buy-Ship-Pay lập cùng lúc 3 nền tảng kèm theo các Ứng dụng, đưa ra thị trường ngay trong năm 2020 và sau chưa đầy 12 tháng, họ đã có lượng giao dịch chiếm 16% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Singapore đồng thời cung cấp giải pháp cho các nước đang phát triển khác, tại một số quốc gia, họ xử lý 100% lượng giao dịch xuất nhập khẩu chính ngạch.

Trước những thông tin tích cực như vậy, ông Lê Anh Trung đề xuất xây dựng platform chung theo hướng này. Cùng với các trao đổi về khả năng xây dựng hệ sinh thái và các cấu trúc công nghệ (Ông Ôn Như Bình – Teko Vietnam), chuyên môn An ninh thông tin (TS.Lê Quang Minh – Viện CNTT, Đại học Quốc gia Hà Nội), các phân tích chiến lược phát triển (Bà Nguyễn Hải Yến – trưởng làng Logistech), tọa đàm thống nhất nhận định 3 làng sẽ quyết tâm cùng nhau nghiên cứu xây dựng mô hình này trong thời gian tới.

Ông Phạm Hồng Quất – Cục trưởng Cục Phát triển Thị trường và Doanh nghiệp Khoa học – Công nghệ, Bộ KH&CN đánh giá đây là các định hướng đúng đắn, xây dựng các platform chung là giải pháp hữu ích, tạo nền tảng cho các sáng tạo mới, cơ hội cho các bên cùng thắng (win-win-win). Ông cũng chia sẻ các mô hình “lean start-up” và “Open Innovation” để các bên tham khảo và đánh giá rằng các vấn đề nêu ra tại tọa đàm là có ý nghĩa với mọi doanh nghiệp, từ start-ups tới các SME, các doanh nghiệp lớn và tập đoàn.