Thanh tra Chính phủ công bố kết quả thanh tra nguồn vật liệu làm cao tốc Phan Thiết - Dầu Giây

Có sự chồng chéo, vướng mắc trong áp dụng quy định của pháp luật

Thanh tra Chính phủ vừa có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ và Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà về vướng mắc trong cung cấp vật liệu san lấp tại dự án thành phần đầu tư xây dựng cao tốc Bắc - Nam đoạn Phan Thiết- Dầu Giây.

Văn bản do ông Đặng Công Huẩn - Phó tổng Thanh tra Chính phủ ký cho biết, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Tổng Thanh tra Chính phủ đã ban hành Quyết định 457 ngày 23/11/2022 thanh tra việc cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khu vực phía Nam cung cấp cho dự án giao thông quan trọng quốc gia, gồm dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Vĩnh Hảo - Phan Thiết, dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Phan Thiết - Dầu Giây và dự án đầu tư xây dựng cầu Mỹ Thuận 2 và đường dẫn 2 đầu cầu của UBND các tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai và Đồng Tháp.

Qua kết quả thanh tra, Thanh tra Chính phủ nhận thấy, UBND các tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai và Đồng Tháp đã phối hợp cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến quy hoạch khoáng sản và các khu vực khoáng sản đã cấp phép khai thác trên địa bàn tỉnh, làm cơ sở để chủ đầu tư dự án, đơn vị tư vấn thực hiện việc khảo sát, đánh giá, đưa vào hồ sơ thiết kế, dự toán của dự án. 

Trên cơ sở hồ sơ thiết kế, dự toán được phê duyệt, hồ sơ dự thầu của nhà thầu cũng thể hiện việc sử dụng vật liệu xây dựng thông thường để san lấp tại các khu vực mỏ đã cấp phép và khu vực hoạt động khoáng sản trong quy hoạch được UBND tỉnh phê duyệt (nêu tại hồ sơ thiết kế, dự toán của dự án). 

Tuy nhiên, qua thực tế thực hiện, ngoại trừ dự án đầu tư xây dựng cầu Mỹ Thuận 2 và đường dẫn 2 đầu cầu, 2 dự án Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết - Dầu Giây gặp khó khăn, vướng mắc và chậm trễ trong việc cung cấp khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường để san lấp.

Cụ thể, theo khoản 1 Điều 51 Nghị định số 158/2016 quy định thành phần hồ sơ xin cấp giấy phép khai thác khoáng sản đối với nhà đầu tư trong nước thì phải có quyết định chủ trương đầu tư.

Theo khoản 4 Điều 29 Luật Đầu tư năm 2020 thì để được cấp quyết định chủ trương đầu tư, nhà đầu tư phải có quyền sử dụng đất. Trong khi theo điểm đ khoản 3 Điều 62 Luật Đất đai năm 2013, đối với khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường không được thu hồi đất mà nhà đầu tư phải thỏa thuận với người dân. 

Các quy định này dẫn đến việc cấp giấy phép khai thác khoáng sản mất rất nhiều thời gian; trong trường hợp nhà đầu tư không thoả thuận được với chủ sử dụng đất thì không thể có nguồn vật liệu san lấp để cung cấp kịp thời cho các dự án giao thông quan trọng của Quốc gia cũng như của địa phương. 

Bên cạnh đó, mặc dù Nghị quyết 60/2021 và Nghị quyết 133/2021 của Chính phủ có xác định cơ chế đặc thù nhưng trình tự, thủ tục hành chính đối với việc thăm dò, đánh giá trữ lượng, đánh giá tác động môi trường, cấp phép khai thác khoáng sản và thủ tục hành chính về đất đai, như: điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, thẩm định nhu cầu sử dụng đất, công tác cho thuê dất, chuyển mục đích sử dụng đất,... vẫn áp dụng theo quy định thông thường nên mất nhiều thời gian trong giải quyết thủ tục hành chính đối với các mỏ đất được cấp theo cơ chế đặc thù.

Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ, tại một số mỏ đá đã cấp phép, khi khảo sát, giám định chất lượng thì đơn vị tư vấn đánh giá đạt yêu cầu nhưng sau khi công trình được khởi công thì nhà thầu xác định không đảm bảo chất lượng để sử dụng làm vật liệu san lấp phục vụ dự án,... dẫn đến phải tiếp tục đề nghị cấp thẩm quyền thực hiện các thủ tục từ bổ sung quy hoạch khoáng sản, quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất đến cấp phép khai thác khoáng sản và thực hiện các thủ tục đất đai để được khai thác khoáng sản theo quy định (tỉnh Bình Thuận) hoặc đề nghị cấp thẩm quyền thực hiện các thủ tục cải tạo đất nông nghiệp gắn với thu hồi khoáng sản cung cấp cho dự án (tỉnh Đồng Nai).

Đề xuất cho phép tiếp tục thu hồi vật liệu san lấp

Để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, theo đề nghị của chủ đầu tư và nhà thầu thi công dự án, UBND tỉnh Đồng Nai đã vận dụng quy định của pháp luật nêu tại Điều 9 Luật Đất đai năm 2013 (quy định Nhà nước có chính sách khuyến khích người sử dụng đất đầu tư lao động, vật tư tiền vốn và áp dụng thành tựu khoa học, công nghệ vào các việc bảo vệ, cải tạo, làm tăng độ màu mỡ của đất,...) để cho phép thực hiện các phương án hạ cote nền, cải tạo đất nông nghiệp, nâng cao hiệu quả cây trồng kết hợp thu hồi vật liệu san lấp phục vụ thi công dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Phan Thiết - Dầu Giây tại 4 khu vực gò, đồi bạc màu canh tác nông nghiệp kém hiệu quả.

Qua đó đã sắp xếp được nguồn vật liệu xây dựng cung cấp cho dự án, đảm bảo được quyền lợi của người dân có quyền sử dụng đất, không phải thực hiện các thủ tục về điều chỉnh quy hoạch khoảng sản, quy hoạch - kế hoạch sử dụng đất, về cấp phép khai thác khoáng sản, về chuyển nhượng quyền sử dụng đất và chuyển mục đích sử dụng đất,...

Việc vận dụng quy định của pháp luật nêu trên đã giải quyết được nhu cầu vật liệu san lấp phục vụ dự án, vật liệu san lấp thu hồi đã được đơn vị thi công đăng ký nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và các khoản thuế, phí khác theo quy định. 

"Tuy nhiên, việc thu hồi vật liệu san lấp không được thực hiện theo các thủ tục quy định tại Luật Khoáng sản năm 2010, từ việc thăm dò, xác định loại khoáng sản, làm cơ sở để thực hiện các thủ tục khác liên quan đến điều chỉnh, bổ sung quy hoạch và cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường", Thanh tra Chính phủ nêu rõ.

Nguyên nhân chủ yếu do vướng mắc giữa các quy định nêu trên của Luật Đầu tư, Luật khoáng sản và Luật Đất đai; đặc biệt, do nhu cầu cấp thiết về vật liệu san lấp của dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Phan Thiết - Dầu Giây, nếu triển khai tiếp các thủ tục theo quy định thì không thể đáp ứng yêu cầu về tiến độ của dự án.

Từ cuối năm 2022, cả 4 khu vực cải tạo đất nông nghiệp nêu trên đã hết thời hạn được phép khai thác, thu hồi vật liệu san lấp. Mặc dù ban QLDA, Bộ GTVT và nhà thầu đã có văn bản đề nghị gia hạn nhưng UBND tỉnh Đồng Nai chưa chấp thuận.

Thanh tra Chính phủ nhận thấy, việc cho phép hạ cote nền nhằm cải tạo đất nông nghiệp, thu hồi vật liệu san lấp để cung cấp cho dự án của UBND tỉnh Đồng Nai cần được cấp thẩm quyền nghiên cứu, xem xét như một cơ chế đặc thủ trong thời gian tới, trên cơ sở đó có các quy định cụ thể hơn nhằm đảm bảo hài hoà được quyền lợi của người có đất (đối với tài sản trên đất và thời gian ngừng sản xuất) và cộng đồng dân cư khu vực có vật liệu san lấp cần thu hồi (đường giao thông, an ninh trật tự, môi trường,...), của đơn vị thi công, tránh thất thu ngân sách nhà nước (quy định về đơn giá vật liệu san lấp, tỷ lệ thu tiền cấp quyền,...), đồng thời đảm bảo được các quy định về bảo vệ môi trường (phải có đánh giá tác động môi trường được cấp thẩm quyền phê duyệt);...

Trước mắt, để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong cung cấp vật liệu san lấp cho dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Phan Thiết - Dầu Giây, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Phó Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai cho phép tiếp tục thu hồi vật liệu san lấp tại các khu vực cải tạo đất nông nghiệp đã phê duyệt để phục vụ cho dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Phan Thiết - Dầu Giây đến khi hoàn thành việc san lấp tại dự án.